Kuduz hastalığı nedir, neden olur ve ne zaman ortaya çıkar? İnsanda kuduz belirtileri ve tedavisi

Halk arasında “kuduz” dendiğinde, sıkça sahipsiz köpek veya kedilerden bulaştığı düşünülür; ancak yarasa, tilki, kurt gibi yabani hayvanlar da hastalığın önemli rezervuarı hâlindedir. Virüsün insana geçmesi genellikle tükürük yoluyla (ısırma, açık yara veya mukoza teması) gerçekleşirken, “kuduz cinsel ilişki ile bulaşır mı?” sorusu nadir ve teorik olsa da literatürde kesin kanıtlarla desteklenmiş bir bulaşma yolu değildir. Öte yandan, hastalığın ölümcül olması ve ancak aşı/serum tedavisiyle önlenebilmesi, bu konuda farkındalık ve erken müdahalenin ne kadar kritik olduğunu gösterir.

KUDUZ NEDİR VE NEDEN OLUR?

Kuduz, Rhabdoviridae ailesine bağlı “Rabies” virüsünün neden olduğu akut ve ölümcül bir beyin enfeksiyonudur. Virüs, enfekte hayvanların salyasında bulunur ve ısırık veya derideki açık yaralara bulaşması sonucu insan vücuduna girer. Ardından sinir sistemine yerleşerek omurilik ve beyne ilerler. Hedef dokulara ulaştığında, ciddi ve geri döndürülemez hasar oluşturabilir. Aşısız sokak hayvanları, yabani memeliler (yarasa, tilki, kurt vb.) en önemli bulaş kaynakları sayılır. Nadir de olsa evcil hayvanlardan bulaşma ihtimali, o hayvanın aşılı olmaması ve virüsü taşıması durumunda gerçekleşir.
Kuduzun ortaya çıkış süresi, ısırığın beyne olan mesafesine ve ısırılan bölgenin sinir ağına göre değişir; ancak ortalama olarak birkaç hafta ila birkaç ay arasında belirtilerin görülmesi beklenir. Bazı vakalarda, kuluçka süresi bir yıldan uzun olabilir. Bu nedenle, ısırık veya şüpheli temas anında hızla müdahale etme bilinci hastalığın seyrini belirler.

KUDUZ NE ZAMAN ORTAYA ÇIKAR, BELİRTİLERİ NELERDİR?

Kuduz belirtileri genellikle ısırık veya temas sonrası 3 ila 8 hafta içinde ortaya çıkar ancak bu süre çok daha uzun veya kısa olabilir. Erken dönemde hafif ateş, halsizlik, baş ağrısı ve ısırık bölgesinde kaşıntı veya karıncalanma görülebilir. Hastalık ilerledikçe hastada sinirlilik, ajitasyon, yutkunma güçlüğü (hidrofobi olarak bilinen su korkusu), aşırı salya salgısı ve ani davranış değişiklikleri kendini gösterir. Beyin ve omuriliğe taşınan virüs, ilerleyen aşamalarda felç ve koma hâline kadar giden nörolojik sorunlara yol açar. Tedavide geç kalınması durumunda, maalesef ki hastalığın seyri neredeyse her zaman ölümle sonuçlanabilir.

KUDUZ TEDAVİSİ: AŞI VE SERUMUN ÖNEMİ

Kuduzun gelişimini engellemenin en etkili yolu, şüpheli ısırık veya hayvan teması ardından aşı ve immün serum uygulamasıyla hastalığa karşı bağışıklık oluşturmaktır. Isırık anından itibaren zaman kaybetmeden (tercihen ilk birkaç saat veya en geç 24 saat içinde) sağlık kuruluşuna başvurmak çok kritiktir. Doktor, ısırığın yeri, hayvanın durumu ve hastanın tıbbi geçmişi gibi faktörleri değerlendirerek aşı takvimini ve gerekiyorsa kuduz immün globülini uygulamasını planlar. Tedavinin geç kalması, virüsün sinir sistemine yerleşmesine ve sonrasında kaçınılmaz olan hasara yol açar.
Modern aşı programları sayesinde kuduzun önlenmesi oldukça güvenli ve etkilidir. Özellikle riskli meslek grupları (veterinerler, orman bekçileri vb.) veya salgın bölgelerine seyahat edenlere önceden koruyucu aşı yapılması tavsiye edilir. Aşı olduktan sonra da, şüpheli bir yeni temas hâlinde mutlaka ek dozlar uygulanır.

KUDUZ ÖLDÜRÜR MÜ, NASIL KORUNMALI?

Kuduz, sinir sisteminin ilerleyici olarak harap olmasına sebep olan ve tedavi edilmezse neredeyse her zaman ölümcül seyreden bir hastalıktır. Ancak erken aşı uygulaması ve immünizasyon, virüsün sinir sistemine yerleşmesini engeller. Korunma yolları şöyledir:

1. Aşılı Hayvanlarla Temas: Evcil hayvanların aşılarını düzenli yaptırmak, riskleri büyük ölçüde azaltır.

2. Şüpheli Hayvan Isırığı Sonrası Hızlı Müdahale: Isırılan bölgeyi sabunlu suyla temizleyerek hemen sağlık kuruluşuna gitmek gerekir.

3. Vahşi Hayvanlardan Uzak Durma: Doğada rastlanılan yabani veya alışılmadık davranış sergileyen hayvanlara yaklaşmamak en mantıklı yoldur.
Hastalığın her aşaması, hızlı hareket ve tıbbi destek gerektirir. Kuduzla mücadelede bireysel farkındalık, hayvan aşılamaları ve sağlık hizmetlerine erişim kilit önemdedir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

İnsanda kuduz olduğu nasıl anlaşılır?

Başlangıçta ateş, yorgunluk ve ısırılan bölgede karıncalanma, sonrasında su korkusu (hidrofobi), aşırı salya akışı ve sinirsel belirtiler ortaya çıkar. Nörolojik bulgular ilerlediğinde hastalık çoğunlukla ölümcül seyreder.

Isırıldıktan kaç saat sonra kuduz aşısı yapılmalı?

En hızlı şekilde, ideal olarak ilk 24 saat içinde aşı ve gerekliyse immün serum uygulanması önerilir. Ne kadar erken müdahale edilirse hastalığı önleme şansı o kadar yükselir.

Kuduz insandan insana geçer mi?

Kuduzun insandan insana bulaşması son derece nadirdir. Özellikle tükürük ya da organ nakilleri yoluyla teorik olarak bulaşabilir, ancak vaka sayısı çok düşüktür. Genelde hayvan-insan teması ön planda olur

Kuduz aşısı 1 hafta sonra yapılır mı?

Resmî protokoller mümkün olan en kısa sürede aşılamayı önerir. 1 hafta gecikme enfeksiyon riskini ciddi ölçüde artırır. Buna rağmen geç başvurulsa bile, doktorun yönlendirmesiyle aşı tedavisine başlamak her zaman önemli kabul edilir.