Irak'taki iktidar kavgasının yeni merkezi Tuzhurmatu

Irak'ta idari yapısı tartışmalı topraklar üzerinde merkezi Bağdat hükümetiyle Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) arasında uzun zamandır yaşanan anlaşmazlık Tuzhurmatu ilçesiyle su yüzüne çıktı. Irak hükümetine bağlı Haşdi Şabi güçleri, bölgedeki Şii nüfus varlığını gerekçe göstererek Tuzhurmatu'nun kontrolünü ele geçirmek istiyor. Ancak "Tuzhurmatu giderse Kerkük de gider" düşüncesinde olan Kürtler, 2003'ten beri yönettikleri ilçeyi Şii milislere bırakmamakta kararlı.

Tuzu hurması ve dutu meşhur

Irak Anayasası'nın 140. maddesine göre statü ve idari yönetimi tartışmalı bölgeler arasında olan Tuzhurmatu'da daha çok Şii Türkmen ve Sünni Kürtler yaşıyor. Nüfusu 120 bin ila 150 bin arasında olduğu belirtilen ilçe, hurma ve dutuyla meşhur olduğu için önce Hurmatu adını, Osmanlılar döneminde ise Tuzhurmatu adını almış. Ancak halk arasında Tuzhurmatu için kısaca "Duz" ifadesini kullanılıyor. 

Tarihsel olarak bir Türkmen şehri olan Tuzhurmatu'da hala Aksu, İmam Ahmet, Orta, Çakkale, Molla Sefer gibi birçok Türkçe isimli mahalle var. Tuzhurmatu geçmişte Kerkük'e bağlı olmasına rağmen Saddam Hüseyin tarafından Şii ve Kürtlerin bölgedeki gücünü zayıflatmak için Selahaddin iline bağlandı. Tuzhurmatu ve ona bağlı onlarca köy ve kasaba Kerkük'e yakın olmalarına rağmen idari olarak halen Tikrit merkezli Selahaddin vilayetine bağlı. 

Demografik yapı Kürtler lehine değişiyor

Saddam Hüseyin'in ardından Tuzhurmatu'nun demografik yapısı Kürtler lehine değişti ve Kürt nüfusu giderek Türkmen nüfusuna yaklaştı. Çevre kasaba ve köylerin neredeyse tamamı Arap ve Türkmen olmasına rağmen ilçe merkezindeki Kürt nüfusu yeni yerleşim yerlerinin oluşturulmasıyla sürekli artıyor. Tuzhurmatu'nun idaresi 2003'ten beri Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) tarafından yürütülüyor. Tuzhurmatu kaymakamı KYB'li. İlçedeki diğer kamu kurumlarının başında da Kürtler bulunuyor. 

Güvenlik Peşmergede

KYB'ye bağlı Peşmerge ve asayiş güçleri ilçenin güvenliğini sağlıyor. Tuzhurmatu'nun kuzey ve güneyindeki giriş ve çıkış kontrol noktaları Peşmergenin elinde. Terör örgütü DAEŞ'in saldırılarından sonra Şii Türkmen milisler de silahlanarak ilçenin korunmasında görev üstlendi. Şii Türkmenlerin yaşadığı Amirli nahiyesi DAEŞ kuşatmasında iken dışarıdan gelen Haşdi Şabi ve Peşmergeler nahiyeyi kurtarmıştı. Ancak o dönem birlikte hareket eden iki güç, Haşdi Şabi'nin Tuzhurmatu üzerinde etkinliğini artırmak istemesi üzerine ayrıştı.

Kürtler için önemli olan Tuzhurmatu üzerinde şüphesiz Irak hükümetinin de planları var. İddiaya göre bunlardan en önemlisi Tuzhurmatu'yu il ilan edip, çevredeki bütün köy, kasaba, ilçe ve nahiyeleri buraya bağlamak. Bu sayede o bölgede Sünni Arap ve Kürtlerin durumu zayıflatılmış olacak ve güçlü bir Şii hattı oluşturulmuş olacak. Tuzhurmatu'nun il yapılması planı ilk olarak eski Irak Başbakanı Nuri el-Maliki döneminde gündeme getirilmişti. İran'ın da Şii bölgeyi güçlendirmek için bu plana destek verdiği belirtiliyor. 

"Tuzhurmatu düşerse Kerkük de düşer"

AA muhabirine konuşan Irak Türkmen Cephesi (ITC) Milletvekili Aydın Maruf, "Tuzhurmatu, Kürtler için son sınır bölgesidir. Kürtler için önemlidir. Kürtler, eğer Tuzhurmatu'yu kontrol edemezlerse Kerkük'ü de kontrol edemezler" sözleriyle Tuzhurmatu'nun Kürtler için önemine dikkati çekti.

ITC Genel Başkan Yardımcısı Hasan Turan, "Kürtlerin ABD desteğiyle Tuzhurmatu'yu ele geçirdiğini" ve orada güçlendiğini hatırlattı. Tuzhurmatu'da yaşananları son olaylarla değerlendirmenin yanlış olacağını, başta Ali Haşim Muhtaroğlu olmak üzere birçok Türkmen lider ve partilinin suikastlarla öldürüldüğünü ifade eden Turan, "çözüm nedir?" sorusuna, "Tuzhurmatu'nun iç güvenliğini yerel polis sağlamalı. Tüm emniyet dosyaları polislere verilmeli. Peşmerge ve Haşdi Şabi sadece ilçenin dış güvenilğini sağlamalı" dedi.

"Peşmergenin çekilme durumu söz konusu değildir"

Kürtler, Şii milislerin baskılarına rağmen Tuzhurmatu'dan çıkmamakta kararlı. KYB Başkanlık Konseyi Üyesi ve Peşmerge Komutanı Mustafa Çavreş, "Tuzhurmatu'daki Türkmenlerin idarede söz sahibi olup, etkin bir rol oynamak istemeleri çok doğal ve temel bir haktır. Ancak Peşmerge güçlerinin hiçbir şekilde orada çekilme durumu söz konusu değildir. Peşmergenin mevzilerini başka güçlere teslim etmesi mevzubahis bile olamaz" diye konuştu.

Kerkük'ün kontrolü için Tuzhurmatu önemli

Kürt gazeteci Stran Abdullah, Kerkük'ü elinde tutmak isteyen Kürtler için Tuzhurmatu'nun önemli olduğunu vurgulayarak, şöyle konuştu: 

"Eğer Kürtler, Kerkük'ün sahibi olmak için yola koyulduklarını düşünüyorlarsa öncellikle Tuzhurmatu'daki güç dengesini çok iyi hesaplayıp, kazançlı bir şekilde çıkmaları lazım. Herkesin bildiği gibi Kerkük'ün kaderini belirleyecek Irak Anayasası'nın 140. maddesinin uygulamasında Tuzhurmatu'nun alacağı karar çok belirleyici olacaktır. Herkes bu süreçte elinden geldiği kadar gücünü göstermek ve bölgeye hakim olma çabası içerisinde. Mesela Haşdi Şabi Musul'da söz sahibi olamaz ancak çoğunluğu Şii Türkmenler'den oluşan Telafer'de çok çabuk bir şekilde bu otoritesini kurabilir."