İran'da Ahlak Polisi kaldırıldı mı açıklamalar Batı'nın gazını almaya mı yönelik? İrşad Devriyeleri hakkında son durum

İran​'da 13 Eylül günü erkek kardeşiyle beraber başkent Tahran'da gezerken 22 yaşındaki Mahsa Amini​'nin başörtüsünü kurallara uygun bağlamadığı gerekçesiyle gözaltına alınıp, 16 Eylül günü komalık halde kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetmesiyle başlayan protestolar​ 3 aydır devam ediyor. Şimdiye kadar yüzlerce kişi polisin sert müdahalesi sonucunda hayatını kaybetti, binlerce kişi ise gözaltına alındı. Protestolar devam ederken 'ahlak polisi' olarak bilinen İrşad Devriyeleri'nin kaldırıldığı iddiası ise kafaları karıştırdı.

''BAŞÖRTÜSÜ ÖZGÜRLÜĞÜ TALEPLERİ VAR''

Ülkede 1979'dan bu yana uygulanan zorunlu başörtüsü yasasının kaldırılması ya da yasanın esnetilmesine dair son günlerde birden fazla açıklama geldi. Cumhurbaşlanlığı Halkla İletişim Merkezi Başkanı Ahmed Salihi, 30 Kasım'da resmi haber ajansı IRNA'da yayımlanan açıklamasında "Toplumda yetkililere iletilen başörtüsü özgürlüğü talepleri var" açıklamasında bulundu. Mahsa Amini protestolarının başlamasının ardından 3 ay geçmişken ilk kez bir İranlı yetkili, muhaliflerin taleplerinin farkında olduklarına dikkat çekti.

BAŞSAVCI'YI DEVLET TELEVİZYONU YALANLADI

İran Genel Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazeri ise 2 Aralık'ta yaptığı açıklamasında Meclis ve Cumhurbaşkanlığına bağlı Devrim Yüksek Konseyinin 'başörtüsü' konusu üzerine çalıştığını ve yakın zamanda sonucun açıklanacağını bildirdi. Muntazeri, dün de İrşad Devriyeleri'nin askıya alınıp alınmadığına ilişkin bir soru üzerine, "Ahlak polisinin Yargı Erki ile hiçbir ilişkisi yoktur. Ahlak polisi, geçmişte nerede kurulduysa orada kapatılmıştır." dedi. Muntazeri'nin bu açıklamaları medyada 'ahlak polisi' uygulamasının kaldırıldığına dair yorumlara neden oldu. İran devlet televizyonu ise Başsavcı'nın açıklamalarının 'çarptırıldığını', uygulamanın sona ermediğini belirtti.

''BAŞÖRTÜSÜ KURALINDAN VAZGEÇMEMİZ MÜMKÜN DEĞİL''

Muntazeri'nin açıklamasının yankıları sürerken, İran Meclisi Rafsancan Milletvekili Hüseyin Celali tam tersi konuştu. Celali, başörtüsü kuralının kaldırılmasının mümkün olmadığını söyleyerek, "İsyan hareketi kontrol altına alındı. Fakat isyancılar bu sefer de başka bir uygulamaya geçtiler. Destekçilerine 'gidin başörtünüzü açın ki hedefimize ulaşalım' diyorlar. Bu eylemler sokak gösterilerinden daha tehlikesiz değil. Başörtüsüne uymamanın cezasını artıracağız. Başörtüsü kuralından vazgeçmemiz mümkün değil. Bu kuraldan vazgeçmemiz İslam Cumhuriyeti'nden vazgeçmemiz anlamına gelir" ifadelerini kullandı.

''AHLAK VE SOSYAL GÜVENLİK DEVRİYELERİ'NİN GÖREVİ BİTTİ''

İran'da resmi olmayan yeni bir açıklama ise "İyiliği Emretme ve Kötülükten Sakındırma Merkezi" Sözcüsü Ali Hanmuhammedi'den geldi. Hanmuhammedi, kolluk kuvvetlerinin bünyesinde bulunan ve 'ahlak polisi' olarak bilinen İrşad Devriyeleri'nin görevinin sona erdiğini açıkladı. İran devrim lideri Ayetullah Humeyni'nin ailesine ait "Cameran" internet sitesine özel mülakat veren Hanmuhammedi, İran Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazeri'nin ahlak polisiyle ilgili açıklamalarına ilişkin bir soruyu cevapladı.

Başörtüsü konusunda yeni planlamalar yapıldığını belirten Hanmuhammedi, "Ülkede tesettür tartışması kamuoyunda dile getirilen bir taleptir ve şu anda bu konuyla ilgili kararlar alınmaktadır. Savcılık ve yargı yetkililerinin talimatıyla Kolluk Kuvvetleri tarafından yürütülen Ahlak ve Sosyal Güvenlik Devriyeleri'nin görevi sona ermiştir" dedi.

İranlı yetkili, başörtüsü uygulamasının "daha modern yöntemlerle teknolojiden de faydalanılarak devam edebileceğini" ve bu konudaki kararın farklı yetkililer tarafından alınacağını sözlerine ekledi.

BATI'DAN İRAN'A MAHSA AMİNİ YAPTIRIMLARI

İran’da rejim karşıtı protestolar devam ederken Batılı ülkeler, bazı İran kurumlarına yaptırım uygulama kararı aldı. Bu kurumlar arasında ahlak polisi (İrşad Devriyeleri) de var. İngiltere Dışişleri Bakanlığı, yaptırımların ahlak polisinin başkanıyla Amini’nin ölümünden sorumlu tutulan Tahran şubesinin müdürünün hedef alacağını açıkladı. 

Ayrıca insan hakları ihlallerinden sorumlu tutulan üç güvenlik yetkilisine de yaptırım uyguladı. Bu kişilerin İngiltere’ye seyahat etmesi yasaklanacak ve ülkedeki mal varlıkları donduruldu.

Avrupa Birliği de 11 kişiyle ahlak polisi dahil üç kuruma yaptırım uygulayacağını açıkladı. Kanada’nın yaptırımları Anayasa Koruyucular Konseyi ve Uzmanlar Konseyi ile binlerce Devrim Muhafızları üyesine seyahat yasağı getirdi.

ABD Hazine Bakanlığı da yaptırımlarıyla ahlak polisi, istihbarat ve güvenlik bakanlığı, İran Kara Kuvvetleri ve Besic üyelerini hedef aldı.

İRAN BATI'NIN GAZINI ALMAYA ÇALIŞIYOR

Mahsa Amini protestolarının başlama sebebi olarak İran rejimi, dış güçleri hedef gösterse de zaten var olan yaptırımlar ve üzerine eklenenlerle beraber İran ekonomisi tepetaklak bir hal almaya başladı. Protestoların önüne geçemeyen rejim, kaldırılması istenen ahlak polislerine ilişkin çeşitli açıklamalarda bulundu ve bu polislerin kaldırılacağı hatta kaldırıldığı medyada yer aldı. Fakat 1979 İran İslam Devrimi'nin ardından Şii şeriatıyla yönetilen bir ülke haline gelen İran'da anayasada değişmez maddelerden biri de Şii şeriatıyla yönetilen bir ülke olması. İslam Devrimi'nden beri yarı legal ya da legal araçlarla kadınlara örtünmek zorunlu tutuluyor. 2005 yılında ise bu durum yasalaştı ve İrşad Bakanlığı kuruldu. 

''AHLAK POLİSLERİNİN KALDIRILMASI İÇİN YASA DEĞİŞMELİ''

Şimdilik, İran sokaklarında son günlerde İrşad Devriyeleri gözükmüyor. Fakat bu durum muhaliflere göre, İrşad Devriyeleri'nin kaldırıldığı anlamını da taşımıyor. Protestolara destek veren muhaliflere göre, ahlak polislerinin kaldırılması için yasanın değişmesi gerekiyor. Yasanın değişmesi konusunda ise İran İslami Şura Meclisi Başkanı Muhammed Bakır Galibaf, böyle bir durumun söz konusu olmayacağı yönünde açıklama yaptı. Ancak bir reforma gidilebileceğini dile getirdi.