Ukrayna-Rusya çatışması başka krizleri de tetikler

Rusya, Ukrayna yakınlarına asker yığdı ve Batı, bir işgal başlatması halinde ekonomik yaptırımlar tehdidinde bulundu. Moskova bir işgal planlamasını reddediyor , ancak gergin bir çatışmada Batı'dan kapsamlı güvenlik garantileri talep ediyor.

UKRAYNA-RUSYA KRİZİNİN ZAMAN ÇİZELGESİ

İşte Ukrayna'nın 1991'de Moskova'dan bağımsızlığını kazanmasından bu yana siyasi tarihindeki ana olayların bir zaman çizelgesi.

- 1991: Ukrayna Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti lideri Leonid Kravchuk, Moskova'dan bağımsızlığını ilan etti. Bir referandum ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Ukraynalılar bağımsızlığı onayladı ve Kravchuk'u cumhurbaşkanı olarak seçti.

- 1994: Kravchuk, gözlemciler tarafından büyük ölçüde özgür ve adil kabul edilen seçimlerde, cumhurbaşkanlığı seçimini yine eski bir komünist olan Leonid Kuchma'ya kaybetti.

- 1999: Kuçma, 1999'da usulsüzlüklerle dolu bir oylamada yeniden seçildi.

- 2004: Rusya yanlısı aday Viktor Yanukoviç cumhurbaşkanı ilan edildi, ancak oylamada hile iddiaları, Turuncu Devrim olarak bilinen olayda protestoları tetikleyerek oylamanın yeniden yapılmasını zorunlu kıldı. Batı yanlısı eski başbakan Viktor Yuşçenko cumhurbaşkanı seçildi.

- 2005: Yuşçenko, Ukrayna'yı Kremlin'in yörüngesinden NATO ve Avrupa Birliği'ne doğru götürme vaadiyle iktidara geldi. Eski enerji şirketi patronu Yulia Timoşenko'yu başbakan olarak atadı, Ancak Ukrayna'nın Batı yanlısı kampında çıkan çatışmalardan sonra görevden alındı.

- 2008: NATO , Ukrayna'ya bir gün ittifaka katılacağına söz verdi.

- 2010: Yanukoviç, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Timoşenko'yu mağlup etti. Rusya ve Ukrayna, Ukrayna'nın Karadeniz limanındaki Rus donanmasının kira süresinin uzatılması karşılığında doğalgaz fiyatlandırma anlaşması imzaladı .

- 2013: Yanukoviç hükümeti Kasım ayında AB ile ticaret ve ortaklık müzakerelerini askıya aldı ve Moskova ile ekonomik ilişkileri canlandırmayı seçerek Kiev'de aylarca süren kitlesel mitingleri tetikledi.

- 2014: Büyük ölçüde Kiev'in Maidan meydanına odaklanan protestolar şiddete dönüştü. Onlarca protestocu öldürüldü.
Şubat ayında parlamento, kaçan Yanukoviç'in görevden alınmasını oyladı. Birkaç gün içinde silahlı adamlar Ukrayna'nın Kırım bölgesinde parlamentoyu ele geçirdi ve Rus bayrağını dikti.

Nisan ayında Donbas'ın doğu bölgesindeki Rus yanlısı ayrılıkçılar bağımsızlık ilan etti. Çatışmalar patlak verdi ve sık sık ateşkeslere rağmen 2022'ye kadar ara sıra devam etti.

Mayıs ayında, işadamı Petro Poroshenko Batı yanlısı bir gündemle cumhurbaşkanlığı seçimini kazandı.

Temmuz ayında, bir füze, Amsterdam'dan Kuala Lumpur'a giden MH17 yolcu uçağını düşürdü ve uçaktaki 298 kişinin hepsi öldü. Kullanılan silah, müfettişler tarafından Rusya'ya kadar uzandı. Ancak Rusya iddiaları reddetti.

- 2017: Ukrayna ile AB arasında serbest mal ve hizmet ticareti pazarları açan ve Ukraynalılar için AB'ye vizesiz seyahat sağlayan bir ortaklık anlaşması kabul edildi.

- 2019: Yeni bir Ukrayna Ortodoks kilisesinin resmi olarak tanınması Kremlin'i kızdırdı.

Eski aktör ve komedyen Volodymyr Zelenskyy, Nisan ayında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Poroshenko'yu mağlup ederek, yolsuzlukla mücadele ve doğu Ukrayna'da kaynayan çatışmayı sona erdirme sözü verdi. Halkın Hizmetkarı partisi Temmuz ayındaki parlamento seçimlerini kazandı.

Dönemin ABD Başkanı Donald Trump, Temmuz ayında Zelenskyy'den, o zamanlar ABD başkanlık yarışındaki rakibi Joe Biden'ı ve Biden'ın oğlu Hunter Biden'ı Ukrayna'daki olası iş anlaşmaları konusunda soruşturmasını istedi.

- Mart 2020: Ukrayna, COVID-19'u frenlemek için ilk karantinaya girdi.

- Haziran 2020: Uluslararası Para Fonu (IMF), pandemi kaynaklı bir durgunluk sırasında Ukrayna'nın temerrüde düşmesini engellemek için 5 milyar dolarlık bir desteği onayladı.

- Ocak 2021: Zelenskyy, şu anda ABD başkanı olan Biden'a Ukrayna'nın NATO'ya katılması için çağrıda bulundu.

- Şubat 2021: Zelenskyy hükümeti, muhalefet lideri ve Kremlin'in Ukrayna'daki en önemli müttefiki olan Viktor Medvedchuk'a yaptırım uygulamaya başladı.

- Nisan 2021: Rusya, Ukrayna sınırına asker yığmaya başladı. Rusya bunun bir eğitim tatbikatı olduğunu açıkladı.

- Ekim 2021: Ukrayna'nın doğu Ukrayna'da ilk kez Türk Bayraktar TB2 insansız hava aracı kullanması Rusya'yı kızdırdı.

- Kasım 2021: Rusya yeniden Ukrayna yakınlarına asker toplamaya başladı .

- 7 Aralık 2021: Biden, Rusya'yı Ukrayna'yı işgal etmesi halinde Batılı ekonomik yaptırımları kapsamlı hale getirme konusunda uyardı .

- 17 Aralık 2021: Rusya, NATO'nun Doğu Avrupa ve Ukrayna'daki herhangi bir askeri faaliyetten vazgeçeceğine dair yasal olarak bağlayıcı bir garanti dahil olmak üzere ayrıntılı güvenlik talepleri sundu.

- 10 Ocak 2022: ABD'li ve Rus diplomatlar Ukrayna konusundaki görüş ayrılıkları yaşamaya başladı. Yapılan görüşmeler de önemli bir ilerleme sağlamadı.

- 14 Ocak 2022: Ukraynalıları “korkup en kötüsünü beklemeleri” konusunda uyaran bir siber saldırı ile Ukrayna hükümetinin web siteleri hedef alındı,

- 17 Ocak 2022: Poroshenko, bir ihanet davasında yargılanmak üzere Ukrayna'ya döndü. Rus kuvvetleri, ortak tatbikatlar için Ukrayna'nın kuzeyindeki Beyaz Rusya'ya gelmeye başladı.

- 24 Ocak 2022: NATO güçleri beklemeye aldı ve Doğu Avrupa'yı daha fazla gemi ve savaş uçağıyla destekleyeceğini duyurdu. Bazı Batılı ülkeler, zorunlu olmayan büyükelçilik personelini Kiev'den tahliye etmeye başladı.

- 26 Ocak 2022: Washington, Rusya'nın güvenlik taleplerine yazılı bir cevap verdi. Moskova'nın endişelerine ilişkin “ilkeli ve pragmatik bir değerlendirme” yapıldığı belirtilirken NATO'nun “açık kapı” politikasına bağlılığını yineledi.

- 28 Ocak 2022: Putin, Rusya'nın ana güvenlik taleplerinin ele alınmadığını, ancak Moskova'nın görüşmelere devam etmeye hazır olduğunu söyledi.

SAVAŞA KAPI ARALAYAN SÜREÇ

Doğu Ukrayna'daki çatışma, 2014'ün başlarında patlak verdikten sonra bir çıkmaza girdi, ancak 2021 baharında şiddetin artması dahil olmak üzere bombardıman ve çatışmalar hala düzenli olarak meydana geliyor.
Ekim 2021'de Rusya, Ukrayna sınırına asker ve askeri teçhizatı taşımaya başladı ve olası bir işgal endişelerini yeniden alevlendirdi. Kasım ve Aralık 2021'deki ticari uydu görüntüleri ve sosyal medya paylaşımları, zırh, füze ve diğer ağır silahların resmi bir açıklama olmaksızın Ukrayna'ya doğru ilerlediğini gösterdi.
Aralık ayına kadar, sınırın yakınında yüz binden fazla asker vardı ve ABD istihbarat yetkilileri, Rusya'nın 2022'nin başlarında Ukrayna'yı işgal etmeyi planlayabileceği konusunda uyardı.

Aralık 2021'in ortalarında, Rusya dışişleri bakanlığı, Ukrayna'nın Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) girmesinin yasaklanmasını ve askeri güvenlik için Doğu Avrupa'daki NATO birliklerinin ve askeri teçhizatının azaltılmasını içeren bir dizi talep yayınladı. ABD ve diğer NATO müttefikleri bu talepleri reddetti ve Ukrayna'nın işgal edilmesi durumunda ekonomik yaptırımlar dahil olmak üzere Rusya'yı misilleme yapması konusunda uyardı ve Ukrayna'ya küçük silahlar ve diğer savunma silahları ve başka yardımlar gönderildi.

KRİZE GİDEN YOL

Ukrayna'daki kriz, Kasım 2013'te Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'in Avrupa Birliği ile daha fazla ekonomik entegrasyon için bir anlaşmayı reddetme kararına karşı başkent Kiev'de düzenlenen protestolarla başladı. Devlet güvenlik güçleri tarafından kasıtsız olarak daha fazla sayıda protestocuyu çektikten ve çatışmayı tırmandırdıktan sonra, Başkan Yanukoviç Şubat 2014'te ülkeden kaçtı.

Mart 2014'te Rus birlikleri, Kırım'ın tartışmalı bir yerel referandumda Rusya Federasyonu'na katılmak için oy kullanmasından sonra yarımadayı resmen ilhak etmeden önce Ukrayna'nın Kırım bölgesinin kontrolünü ele geçirdi. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kırım ve güneydoğu Ukrayna'daki Rus vatandaşlarının ve Rusça konuşanların haklarının korunması gereğini belirtti. Kriz etnik bölünmeleri artırdı ve iki ay sonra doğu Ukrayna'nın Donetsk ve Luhansk bölgelerindeki Rus yanlısı ayrılıkçılar Ukrayna'dan bağımsızlık ilan etmek için bir referandum düzenledi.

Doğu Ukrayna'da Rus destekli ayrılıkçı güçler ile Ukrayna ordusu arasındaki şiddet, iyimser tahminlere göre Nisan 2014'ten bu yana 10.300'den fazla kişinin ölümüne ve yaklaşık 24.000 kişinin yaralanmasına neden oldu. Donetsk yakınlarındaki ekipman ve Rus sınır ötesi bombardımanı için Moskova müdahaleyi reddetti Ancak, Ukrayna ve NATO, Rus birliklerinin ve askeri birliklerin yığıldığını bildirdi.

MALEZYA UÇAĞINI RUSLAR MI DÜŞÜRDÜ?

Temmuz 2014'te, Ukrayna'daki durum uluslararası bir krize dönüştü ve Malezya Havayolları'na ait bir uçağın Ukrayna hava sahası üzerinde vurulması ve uçaktaki 298 kişinin tümünün ölümüyle ABD ve Avrupa Birliği'ni Rusya ile karşı karşıya getirdi. Hollandalı hava kazası müfettişleri, Ekim 2015'te uçağın Rus yapımı bir karadan havaya füze tarafından düşürüldüğü sonucuna vardı. Eylül 2016'da müfettişler, füze sisteminin Rusya tarafından sağlandığını ve uçağın düşürülmesinin ardından doğu Ukrayna'ya ve ardından Rusya topraklarına geri taşındığını belirlediler.

Şubat 2015'ten bu yana Fransa, Almanya, Rusya ve Ukrayna, Minsk Anlaşmaları aracılığıyla şiddeti durdurmaya çalışıyor. Anlaşma, ateşkes, ağır silahların geri çekilmesi ve çatışma bölgesinde tam Ukrayna hükümeti kontrolü için hükümler içeriyor. Ancak, diplomatik ve tatmin edici bir çözüme ulaşma çabaları başarısız oldu.
Nisan 2016'da NATO, ittifakın Doğu Avrupa'ya dört tabur konuşlandıracağını ve Avrupa'nın başka yerlerinde, özellikle Baltık'ta muhtemel Rus saldırganlığını caydırmak için askerleri Estonya, Letonya, Litvanya ve Polonya üzerinden göndereceğini duyurdu. Bu taburlara, ittifakın caydırıcılık varlığını daha da güçlendirmek için Eylül 2017'de Polonya'da konuşlandırılan iki ABD Ordusu tank tugayı katıldı.

SİBER SALDIRILARIN HEDEFİ OLDU

Çatışmanın başladığı 2014'ten bu yana Ukrayna bir dizi siber saldırının hedefi oldu . Aralık 2015'te, bir saldırıda 225 binden fazla kişi Ukrayna genelinde güç kaybetti ve Aralık 2016'da Kiev'in bazı kısımları, bir başka bölgeyi hedef alan benzer bir saldırının ardından elektrik kesintileri yaşadı. Haziran 2017'de, Ukrayna'daki hükümet ve iş bilgisayar sistemleri NotPetya siber saldırısına uğradı ; Rusya'ya atfedilen felç edici saldırı, dünya çapında bilgisayar sistemlerine yayıldı ve milyarlarca dolarlık zarara yol açtı.

Ukrayna'ya yönelik güvenlik yardımı, Donald Trump yönetimi sırasında Rusya'nın doğu Ukrayna'ya müdahalesi konusunda devam eden baskının yanı sıra daha da arttı. Ocak 2018'de ABD, aralarında bir dizi Rus yetkilinin de bulunduğu 21 kişiye ve çatışmayla bağlantılı dokuz şirkete yeni yaptırımlar uyguladı. Mart 2018'de Dışişleri Bakanlığı, çatışmanın başlamasından bu yana ilk ölümcül silah satışı olan Ukrayna'ya tanksavar silah satışını onayladı. Ekim 2018'de Ukrayna, batı Ukrayna'daki bir dizi büyük ölçekli hava tatbikatında ABD ve diğer yedi Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) ülkesine katıldı. Tatbikatlar, Rusya'nın yıllık askeri tatbikatlarını gerçekleştirmesinin ardından geldi.

BAŞKA TEHLİKELERİ DE TETİKLER

Rusya'nın Ukrayna'daki muhtemel bir savaş eylemi hem NATO ülkeleri hem de ABD-Rusya ilişkilerinin daha da kötüleşmesi ve tırmanma riski taşıyor. Rusya'nın eylemleri, Doğu Avrupa'nın başka yerlerindeki niyetleri hakkında daha geniş endişelere yol açtı ve Rusya'nın bir NATO ülkesine girmesi, bir NATO müttefiki olarak ABD'den karşı bir hamle gelmesi anlamına geliyor. Çatışma, Rusya'nın hem Amerika Birleşik Devletleri hem de Avrupa ile ilişkilerinde gerilimi artırdı ve terörizm, silah kontrolü ve Suriye'de siyasi bir çözüm de dahil olmak üzere başka yerlerde işbirliği umutlarını karmaşıklaştırdı.