Enerji kıtlığı gıdaya sıçradı

Rekor kıran doğalgaz fiyatları, dünyada tarımsal üretimi de vurmaya başladı. Avrupa'da gübre fabrikaları ve sebze seraları; arka arkaya üretimi kısma, durdurma ve hatta kapanma kararları alıyor. Dünyanın en büyük gıda ihracatçılarından Hollanda’da yüksek enerji maliyetleri sebebiyle seralar ışık kapatıyor ve küçülüyor. Ülkede 10 bin hektar yer kaplayan seraları ısıtmak için, yılda 3 milyar metreküp doğalgaz gerekiyor. Artan enerji fiyatları sebebiyle seralarda ışıklandırma azaltıldı. Ürünlerin büyüme sezonu erken bitiriliyor. Ekimler de gelecek yıl bahar ayına erteleniyor. Uzmanlar “Serada maliyetin üçte birini enerji oluşturuyor. Gıda fiyatları son 10 yılın en yüksek seviyelerinde iken sebze ve meyve üretiminde yaşanacak bu tarz sıkıntılar arzı daha da azaltacak ve gıda enflasyonunu daha da yükseltecek” diyor. Konya kadar büyüklüğe sahip Hollanda, teknolojik tarım metotlarıyla senede 120 milyar dolarlık gıda ihracatı gerçekleştiriyor. Ülkenin sadece domates üretimi, senede 4 milyon tonu buluyor. Seracılar “Kışın gün ışığı azalıyor. Bu sebeple seradaki ışıkların tam performansla çalışması gerekiyor. Ancak artan maliyetler, buradaki ürün fiyatını kurtarmayacak. Daha az üretmek zorunda kalacağız. Üretim, bu kış en az yüzde 10 düşecek. Krizin devamı hâlinde yüzde 20’nin üzerinde bir kayıp bile yaşanabilir, bu da fiyatlarda aynı oranda artış anlamına gelir” diye konuşuyor.

GÜBREDE DE SIKINTI YAŞANIYOR

Bu arada gübrede de benzer sıkıntı yaşanıyor. Doğalgaz fiyatlarındaki yükseliş nedeniyle, gübrenin ana ham maddesi amonyak üretimi oldukça maliyetli hâle geldi. ABD’de gübre fiyatları yıl başında 415 dolar civarında bulunuyordu. Son haftalarda arzın azalacağı korkusuyla 825 doları geçti. Gelişmeler üzerine dünyanın önemli şirketleri, üretimlerini kısma kararı aldı. Avrupa'nın en büyük üreticilerinden BASF Amonyak, Belçika'daki iki tesisinde frene bastı. CF Industries Holdings, İngiltere'deki tesislerini kapattı. İspanyol üretici Fertiberia, ekim itibarıyla üretime ara verdiğini açıkladı. Avrupa'nın dev üreticilerinin bulunduğu Hollanda, Fransa ve İtalya’daki tesislerde de kapasite düşüşü bekleniyor. Avrupa’da amonyağın yüzde 76’sı gübre üretiminde kullanılıyor. Arz kesintilerinin, zaten yükselen mamul fiyatlarını biraz daha yukarı taşımasından korkuluyor. Geçen haftaya 950 dolarla başlayan Avrupa gaz fiyatları, cumaya kadar geçen süreçte 1.100 doları aşarak rekor kırmıştı. Avrupa'da pandemi sebebiyle depolar yeterince doldurulmadı. Yaklaşan kış ve artan sanayi talebine, bugün gaz arzı yetişemiyor. Fiyatların hane halklarını ve ekonomik toparlanmayı vurmasından korkuluyor. Öte yandan ABD Tarım Bakanlığı, buğday stoklarının 2007'den bu yana en düşük seviyede olduğunu açıkladı. Chicago borsasında buğday fiyatları, ton başına 270 dolara dayandı. Bu rakam, rekor seviyelere de işaret ediyor. Ünlü ekonomist Keneneth Rogoff “Bu, bildiğiniz enerji krizlerinden değil. Oyun değiştirici bir kriz. 70’li yıllarda petrolün varil başına 6 dolardan 45 dolara çıkması gibi büyük bir krize gidiyoruz” uyarısında bulunmuştu.

TÜRKİYE'DE DURUM NE?

Türkiye'de tarlada kullanılan gübrenin fiyatı, son bir yılda yüzde 120 oranında yükseldi. Gübre üretiminde yüzde 95 dışa bağımlı olan Türkiye de, ciddi sıkıntılarla karşı karşıya kalabilir. Sektör temsilcileri, “Doğalgaz ve elektrik girdilerinin artmasından dolayı Avrupa ve Çin’de fabrikalar üretimini durdurdu. Fiyat artışa geçti. Devletin, gübre konusunda çiftçileri desteklemeli. Eğer çiftçi gübre kullanımını azaltırsa, ciddi anlamda verim kayıpları yaşarız. Türkiye dünyadan ayrı değil. Mutlaka etkileniyoruz. Amonyakta şu an fiyat bile verilemiyor. Bugün verilen fiyat, yarın sizi zora düşürebilir. Mamul fiyatı ve kur düşerse, büyük zarar edersiniz. Herkes beklemede” diyerek sıkıntılarını dile getiriyor. Bu arada Türkiye'nin gıda ürünleri ihracatı, yılın ilk sekiz aylık döneminde 10,5 milyar dolara ulaştı. İç piyasada gıda arz güvenliği için zaman zaman ihracat sınırlamalarına da gidiliyor.