MİT Yasa Tasarısı'nın perde arkasında neler var

Adıyaman, MİT Yasa Tasarısı'nın neler getirdiğini anlattı. Batı istihbarat birimlerinin sahip olduğu kanunlarla da kıyaslama yapan Adıyaman Fransa ve ABD'deki istihbarat birimlerinin bu ve buna benzer daha geniş yetkilerle donatıldığını kaydetti. İşte MİT Yasa Tasarısı'nın arka planı hakkında inceleme yapan TGRT Haber Editörü Semih Bişkin'in, İstihbarat konularında uzman Gazeteci-Yazar Ömer Adıyaman ile gerçekleştirdiği o röportaj: Hükümetin yerel seçimler öncesinde gündemine aldığı ancak Meclis'teki görüşmelerini seçim sonrasına bıraktığı MİT kanun teklifi Meclis Genel Kurulu'nda kabul edilerek yasalaştı. Bununla ilgili neler söyleyeceksiniz?
Yasayı daha önce incelediniz sanırım. Yasa, MİT'in yetkilerini genişletiyor. Dünya istihbarat örgütlerinde de buna benzer yasalar şuan yürürlükte. Tutuklu-hükümlülerle görüşme konusunda yeni yetkiler arasında yer alıyor. MİT mensuplarının görevlerini yaparken ceza ve infaz kurumlarındaki tutuklu ve hükümlülerle görüşmesi ve görüşme yaptırabilmesi istihbarat açısından öncemli. Bu madde de bu yasa tasarısında yer alıyor.
MİT'in terör örgütleri ile görüşmesi konusus basında çok tartışıldı. Bu konuda kanun kapsamında yer alıyor. Bu konuyu biraz açar mısınız?
Elbette. MİT’in görevinin gereği olarak terör örgütleri dahil olmak üzere milli güvenliği tehdit eden bütün yapılarla irtibat kurabilmesi olağan ve olması gereken bir olay. Yani istihbarat elde edebilmek için MİT mensuplarının o örgütün içine sızabilmesi, sağlıklı birinci dereceden bilgi alabilmesi için bu konu önemli. Unutmamamız gereken bir konu var. Milli İstihbarat Teşkilatı Milli Güvenliğimizin tehditinden de birinci dereceden sorumludur. Birinci dereceden istihbarat elde edilebilmesi için bu olması gereken bir yetkidir.

İstihbarata denetim konusu da yasa tasarısında var. Bunu biraz açarmısınız?

TBMM'de kabul edilen yeni yasada, istihbarat faaliyetlerine de Meclis denetimi getiriyor. Bu amaçla Meclis'te ‘Güvenlik ve İstihbarat Komisyonu’ kurulacak. Denetim ile ilgili sıkıntısı olan birçok siyasi lider sanırım bu iyileştirme ile rahatlamış olacak. Ancak bu denetimde gizlilik ilkesi var. Bu komisyon çalışmalarını gizli yürütecek. Elde edilen bilgiler ‘sır’ olacak. Komisyon, MİT’in yanısıra, Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı’nın görevlerine ilişkin olarak çalışacak. Bu kurumların faaliyetleriyle ilgili 3 kurum; İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve MİT Müsteşarlığı, yıllık raporlar hazırlayacak ve Başbakanlığa gönderecek. Başbakanlık da bu raporlar üzerinden yıllık rapor hazırlayacak. Raporlar, Mart ayı içinde Güvenlik ve İstihbarat Komisyonuna sunulacak. Kurulacak komisyon da, incelemelerini ve görüşmelerini, rapor kendisine geldikten sonra 90 gün içinde tamamlayacak ve hazırlayacağı raporu TBMM Başkanlığına sunacak.

MİT müsteşarının soruşturması ile ilgili neler söyleyeceksiniz?

Bu yasa MİT müsteşarının soruşturulması ve yargılanmasını da yeniden düzenleyen bir yasa. MİT Müsteşarı hakkında Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanlarıyla ilgili soruşturma usûllerinin sadece bazıları uygulanma ile sınırlı olacak. Bu yargılamayı ise Yargıtay'ın ilgili dairesi usule uygun olarak yapacak.

Casusluk suçu ile ilgili kanun tasarısında neler var? Bizi biraz aydınlatır mısınız?

Bu yasa tasarısında casusluk suçunda her türlü belgeye ulaşabilme imkanı yer alıyor. MİT, Türk Ceza Kanunu’nun "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar", "Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar", "Milli Savunmaya Karşı Suçlar", "Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk" başlıklı maddelerinde yer alan suçlara ilişkin soruşturma ve kovuşturmalarda ifade tutanaklarına, her türlü bilgi ve belgeye erişebiliyor. Bu belgelerden yürüttüğü istihbarat faaliyetine göre birer örnek kopyasını alabilme yetkisine sahip oluyor.

Bazı basın yayın kuruluşlarına verdiğiniz demeçte bu yasa tasarısını diğer ülke istihbarat birimleri ile kıyaslamıştınız? Hangi istihbarat birimlerinde ve hangi ülkelerde bu kanunları kapsayan kanun ve yönetmenliklerle istihbarat hizmetleri sağlanıyor?

Elbette. Birçok dünya istihbarat teşkilatlarında bu kanunların daha ötesinde daha fazla yetki ile donatılmıştır. MİT’in yetki esaslarına yönelik Kanun Teklifi ile getirilen düzenlemeler, evrensel demokratik standartlardan uzaklaşmak anlamına gelmemektedir. Aksine, gizli yönetmeliklerle yürütülen faaliyetler, bu kanun teklifi ile Meclis’in onayına ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Hollanda, Fransa ve İngiltere başta olmak üzere AB üyesi ülkelerin ve Amerika Birleşik Devletleri’nin istihbarat mevzuatları incelendiğinde, istihbarat servislerine tanınan hak ve yetkiler çok daha geniş hükümler içerdiği görülecektir. Buna ilaveten, “milli güvenliğin korunmasını” bir toplumsal öncelik olarak kabul eden bu ülkelerde, devletin menfaatlerini zedeleyici şekilde gizli bilgi/belge açıklayan veya yayınlayanlar hakkında çeşitli cezai yaptırımlar düzenlenmiştir.

1. AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDEN ÖRNEKLER
Şimdi AB ülkelerinden örneklerle bu durumu biraz daha açalım. İstihbarat servislerinin yetkilerine biraz göz atalım. Fransa’da, 2006 tarihinde yürürlüğe giren Terörle Mücade Yasası uyarınca istihbarat kurumları, kendi teknik platformlarını kurarak iletişimdeki veri trafiğine (içerik) ve bilgilere (metadata) erişim yetkisine sahip olmuşlardır. Aynı yasaya göre, internet hizmet sağlayıcıları, telefon şirketleri ve internet kullanımı sağlayan diğer tüm kuruluşlar, kendilerinden talep edildiği takdirde, müşterilerine ait tüm bilgileri, istihbarat servislerine vermek zorundadır. Birleşik Krallık’ta, “Posta, kargo, internet ve telekomünikasyon hizmet sağlayıcıları, bilgi talep eden istihbarat servisleri ile işbirliği yapmak zorundadır.” Ayrıca yine İngiltere’de gizli servislerinin acil durumlarda mahkeme kararı olmadan 48 saatlik dinleme yetkisi bulunmaktadır. Hollanda ise istihbarat servislerinin bu konudaki yetkisi daha da geniş tutulmuş ve yasa ile gizli servislerin “sahte sinyaller, sahte anahtarlar ya da sahte kimlikler kullanarak otomatik bir sisteme sızabileceği, güvenlik engellerini aşma girişiminde bulunabileceği ve sisteme ilişkin verileri kopyalayıp depolayabilecekleri” hüküm altına alınmıştır.

Hollanda parlamentosu tarafından 2002 yılında yürürlüğe sokulan İstihbarat ve Güvenlik Servisleri Yasası’na göre;
- İstihbarat Servisinden bilgi talebi alan servis ve hizmet sağlayıcılar, gerekli bilgiyi tedarik etmek zorundadır (Madde 28).
- Faaliyet kapsamında, kriptolu veri transferlerinin ve görüşmelerin çözümünde bilgi sahibi olan kimse, Servis Başkanının yazılı emri olduğunda, söz konusu kriptolorın (şifrelerin) çözümünde servis ile işbirliği yapmak zorundadır (Madde25).
- İstihbarat servisleri kablosuz telekominikasyonu denetleme ve teknik cihazlar yardımı ile belirli bir özelliği olmayan kablosuz telekomünikasyonu almaya veya kaydetmeye yetkili kılınmışlardır.
- Servisler, teknik ya da teknik olmayan cihazlar vasıtasıyla, sahte sinyaller, sahte anahtarlar ya da sahte kimlikler kullanmak sureti ile otomatik bir sisteme sızabilir, güvenlik engellerini aşma girişiminde bulunabilir ve sisteme ilişkin verileri kopyalayıp depolayabilir.
- Hollanda istihbarat servisleri, operasyonel faaliyetlerine destek olması için tüzel kişilikler oluşturabilir ve kullanabilirler.
- Personele sahte kimlik verilebilir ve kimliğin gizlenmesi için gerekli kayıt, doküman vb. tedbirler (natural cover agent) alınabilir.
- İstihbarat Servisi personeli, gerektiğinde teknik ekipman, sahte sinyal, işaret, anahtar, verici ya da kimlik kullanarak bilgi işlem sistemlerine gizlice girebilirler, kriptolu verileri çözebilirler, verileri kopyalayabilirler.
- Ajanlar, servisin görevi/faaliyeti gerektirdiğinde ya da faaliyete veya kendilerine yönelik bir tehlike bulunduğunda, servisin talimatları doğrultusunda bir suçun işlenmesine neden olabilir ya da suç işleyebilirler. Ajanların işleyebileceği suçlar tanımlanmamış veya bu suçlara bir sınırlama getirilmemiştir. İspanya’da, Ulusal İstihbarat Merkezi Yasası’na göre İspanya Ulusal İstihbarat Servisi (CNI), kişiler ve gruplar hakkında güvenlik soruşturmalarının gerçekleştirilmesinde kamu ve özel kurumlardan gerekli işbirliği talebinde bulunabilir. Diğer kurum çalışanları CNI mensuplarına ihtiyaç duymaları halinde gerekli belgeleri vermekle yükümlüdür. İtalya’da 2007 tarihinde yürürlüğe 124 sayılı giren İstihbarat Sistemi Kanunu’nun 14üncü maddesine göre; “iç güvenlik ile sorumlu AISI ve dış istihbarattan sorumlu AISE Direktörlerinin teklifi ve Bakanlar Kurulu’nun bilgilendirilmesi ile, bu servisler gerçek olmayan kişisel veriler içeren kimlik belgeleri ve sertifikaları kullanabilirler. Buna ilaveten kendilerine ilgili makamca yetki verilen güvenlik ve istihbarat servisleri personeli veya sevk ve idare edilen diğer şahıslar , servisin görevleri ve operasyonları bakımından gereklilik arz eden ancak suç kapsamına giren faaliyetleri nedeniyle cezalandırılamazlar. Yine aynı Kanunun 25inci maddesine göre; “ AISE ve AISI Direktörlerinin teklifi ve Bakanlar Kurulu’nun bilgilendirilmesi ile, bu servisler, bireysel işletme veya herhangi bir tipte şirket oluşturarak sahte ekonomik faaliyetler yürütebilirler. Bu tür faaliyetlerin bütçesi, örtülü güvenlik istihbarat servisi ödeneklerine bağlıdır. Diğer taraftan, Avrupa Birliği’nin son üyesi olması nedeniyle Hırvatistan örneği, Avrupa normlarına uyum konusundaki en güncel örneklerden birini oluşturmaktadır.
Buna göre, 2006 tarihli yasa ile Güvenlik ve İstihbarat Servisi’ne verilen yetkiler arasında:
- Vatandaşların anayasal hak ve özgürlüklerini kısıtlayan usül ve yöntemlerin uygulanabileceği,
- Gizli yöntem ve süreçlerle tüm resmi kayıtlara ve veritabanlarına erişim sağlanabileceği,
- Tüm devlet kurumlarında ve diğer tüzel kişiliklerde görevli yönetici ve çalışanların, istihbarat servisince talep edilen verileri paylaşmakla mükellef olduğu,
- Görevli pesonelin, sadece teşkilata ait kimlik kartlarını kullanarak, kayıt bilgilerine, veritabanlarına ve diğer dokümanlara doğrudan erişim yetkisinin bulunduğu, ifade edilmektedir.
Gizli Bilginin İfşasına İlişkin Cezai Yaptırımlar
Fransa’da, 2011 yılında kabul edilen Fransız İç Güvenlik Yasası 4üncü Bölümü’nde gizli servis ajanlarının, elemanlarının ve kaynaklarının korunmasına ilişkin hususları hükme bağlamıştır. Buna göre, istihbarat ile ilişkili kapalı faaliyet icra eden şahıslara ait bilgilerin ifşası 5 yıla kadar hapis ve 75 bin Avro para cezası uygulanmaktadır. Birleşik Krallık’ta 1989 tarihli Resmi Sırlar Kanunu ile bilgileri ifşa edenlerin, 2 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmaları, ifşaata teşebbüs durumu oluşursa dahi 6 aya kadar hapis cezası alabilecekleri belirtilmiştir. 1911 Sayılı Kanun ile “casusluk” tanımının, “devletin güvenliği ve çıkarlarına zarar verecek faaliyetlerin tümü” olarak geniş bir şekilde ifade edilmesidir. Bu çerçevede, gizli resmi belgelerin, şifrelerin, planların ve diğer gizlilik dereceli dokümanın doğrudan veya dolaylı olarak düşmana fayda sağlayacak şekilde elde edilmesi, yayınlanması, kayda geçirilmesi, iletilmesi 14 yıl hapis cezası ile cezalandırılmaktadır. Ancak kayda geçen örneklerde ve iç istihbarat servisi MI5’in resmi internet sitesinde sunulan bilgilerde bu cezanın katlanarak infaz edildiği görülmektedir. Romanya’da, 1991 tarihli Ulusal Güvenlik Yasası’nın 17nci maddesine göre Milli güvenliği zarar verecek şekilde gizlilik dereceli bilgilerin toplanması ve yayınlanması adli suç olarak kabul edilmekte olup, 2 ila 7 yıl arasında hapis cezası ile cezalandırılmaktadır. İtalya’da, Gizlilik dereceli belgeleri kaydeden, açıklayan,dokümante eden veya ifşasını kolaylaştıran devlet memurlarına ya da diğer kişilere, Ceza Kanunu’nun 326.maddesi uyarınca altı aydan üç seneye kadar hapis cezası verilir. Gizli kalması gereken kurum bilgilerinden menfaat sağladığı ortaya çıkan kişilere ise iki seneden beş seneye kadar hapis cezası verilir.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NDEN ÖRNEKLER
ABB İstihbarat servislerinin yetkileri ile devam edelim.
FBI, Ulusal Güvenlik Mektupları kullanarak, finansal kurumlardan ve kredi bürolarından (TransUnion, Equifax, Exparian) herhangi bir müşteriye ait tüm banka hesap kayıtlarını, kredi raporlarını ve kayıtlarını, adres, isim ve iş geçmişlerine ilişkin kişisel verilere ulaşma yetkisine sahiptir. FBI tarafından talep edildiği takdirde, finansal kurumlar, çalışanları ve yöneticileri, tüzel veya bireysel müşterilerine ait finansal kayıtları vermekle yükümlüdür. Bununla birlikte, hiçbir finansal kurum, çalışanı ve yöneticisi, istihbarat servislerince (örneğin FBI) müşteriye ait finansal kayıtlara erişim sağlandığını hiçkimseye açıklayamaz. 2001 yılında yürürlüğe giren Vatanseverlik Kanunu, FBI’ a Dış Güvenlik İstihbarat Kanunuyla tanınan bu yetkiyi genişletmektedir. Bölüm 215’de yer aldığına göre, terörle mücadele kapsamında özel şirketler sahip oldukları ticari kayıtları talep halinde sunmak zorundadır. Yapılan bu düzenlemelerle, halihazırda CIA, FBI ve NSA’in ulusal güvenlik ve terörle mücadele kapsamında, vatandaşları veya diğerlerine ait her türlü finansal veriye (para hareketleri, bakiye, sosyal güvenlik numarası vb.) ve diğer belge, doküman ve kayıtlara erişim yetkisi bulunmaktadır. Yabancı bir gücün görevlisi veya o gücün adına hareket etmesi, sabotaj, uluslararası terörizm gibi suçları işlemekte olması ya da bu suçların hazırlanmasına yabancı bir ülke adına katılmakta olması halinde, istihbarat servislerinin bu kişinin iletişimini denetleme hakkına sahip olduğu hüküm altına alınmıştır FBI’a tanınmış olan uluslararası terörizm ya da gizli istihbarat aktivitelerinin engellenmesi için kullanılan NSA adlı talep yetkisi ile telefon santrali operatörü ve servis sağlayıcı çalışanları FBI görevlileri tarafından talep edilen hukuki yardımı (teknik ekipman, teknik bilgi, teknik yardım) sağlamak zorundadırlar.
Gizli Bilginin İfşasına İlişkin Cezai Yaptırımlar
Savaş ve Milli Savunma başlıklı 50 numaralı Kanun Grubu 421nci maddesine göre gizli istihbarat memurları, ajanlar, muhbirler ve kaynakların kimlikleri, söz konusu bilgilere erişim yetkisi bulunanlarca ifşa edilirse suçlu bulunan şahsa 10 yıla kadar ağır hapis cezası; erişim yetkisi bulunmayanlarca ifşası durumunda suçlu bulunan şahsa 5 yıla kadar ağır hapis cezası ve kimlik bilgilerine yetkisiz bir kişinin erişime teşebbüsü durumunda ise suçlu bulunan şahsa 3 yıla kadar ağır hapis cezası verilebilir. Görüldüğü üzere, ABD kanunlarında istihbarat memurları ve servisler ile gizli ilişkide bulunan tüm şahıslara ait bilgilerinin basın yoluyla yayınlanmasını da kapsayacak şekilde geniş bir bakış açısıyla bakılmış ve “gizli bilgilerin ifşası/açıklanması (disclosure)” ifadesi benimsenmiştir. Buna ilaveten 50 Numaralı Kanun Grubu’nun 431nci maddesi ile Merkezi Haberalma Teşkilatı (CIA) operasyonel bilgi ve belgeleri Bilgi Özgürlüğü Yasası’nın istisnası olarak basın hürriyetine ilişkin çerçevenin dışında tutulmuştur. ABD yasalarına göre, ulusal savunma bilgilerinin başka bir ülke, başka bir ülkedeki bir grup ve/veya fraksiyona fayda sağlayacak şekilde doğrudan ya da dolaylı olarak ifşası, iletilmesi, yayınlanması ömür boyu hapis cezası ile cezalandırılabilmektedir. İlaveten açıkladığı ya da yayınladığı bilgi/belgeler nedeniyle gizli faaliyet yürüten istihbarat servisi mensubunun ölümüne neden olan kişi idam cezanına çarptırılabileceği hüküm altına alınmıştır.
Sayın Adıyaman, önemli bilgiler verdiniz. Teşekkür ederim.
Ben teşekkür ederim' dedi.