Edebiyatta grotesk nedir, grotesk ne anlama gelir?

Grotesk, bir mimarlık​ terimi olarak Eskiçağ Roma dönemi mimarisinde yapılan, insan, hayvan ve çiçek figürlerinin komik bir tarzda birleştirilerek abartılı süsleme tarzıdır diyebiliriz. Bir tiyatro​ terimi olarak grotesk, kaba gülünçlüklerden, tuhaf ve olmayacak şakalaşmalardan yararlanan, bağdaşmaz durumları, karşıt görüntüleri şaşırtıcı biçimde birleştiren, temelde ciddi ama görünüşte gülünç ve abartılı olan güldürü tarzıdır.

Avrupa’da ve özellikle edebiyat​ alanında alışılmadık çağrışımlar yapacak şekilde, nesne ve olayların beklenmedik, fantastik ya da şaşırtıcı bölümleri yoluyla, gerçek dünyadaki ölçek, biçim ve ilişkilerden bilerek kaçmayı getiren bir sanatsal yöntem olarak bilinmektedir.

Edebiyatta grotesk, çirkin, abartılı, deformasyonlu ve garip unsurların bir araya geldiği bir estetik akımdır. Geleneksel güzellik standartlarını altüst eden grotesk, okuyucuları rahatsız eden, şaşırtan ve düşündüren bir etki oluşturur.

GROTESK'İN KÖKENLERİ: ANTİK ÇAĞDAN RÖNESANS'A

Grotesk, kökenlerini antik çağa kadar götürür. Roma'da, özellikle Pompeii ve Herculaneum gibi antik kentlerde bulunan fresklerde, insan ve hayvan figürlerinin tuhaf bir şekilde birleştiği, çarpık ve abartılı tasarımlar görülür. Bu tasarımlar, grotesk adını almıştır.

Orta Çağ'da, gotik sanat ve mimari ile birlikte grotesk unsurlar yeniden canlanmıştır. Katedral ve kiliselerde, canavarlar, hayaletler ve diğer fantastik yaratıklar, süslemelerde ve oymalarda yer almıştır.

Rönesans döneminde, Michelangelo ve Leonardo da Vinci gibi sanatçılar, insan vücudunun anatomisini inceleyerek grotesk unsurları daha gerçekçi bir şekilde kullanmaya başlamışlardır.

GROTESK EDEBİYAT: GERÇEKLİĞİN ÇARPIK AYNASI

Edebiyatta grotesk, genellikle gerçekliğin çarpık bir yansıması olarak kullanılır. Yazarlar, grotesk unsurları kullanarak, toplumsal sorunları, insan doğasını ve varoluşsal kaygıları ele alırlar.

Grotesk edebiyatın en önemli özelliklerinden biri, abartıdır. Karakterler, olaylar ve ortamlar, gerçeklikten çok daha abartılı bir şekilde tasvir edilir. Bu abartı, okuyucuda bir rahatsızlık hissi yaratır ve aynı zamanda eleştirel bir bakış açısı sunar.

Deformasyon ve çirkinlik de grotesk edebiyatın temel unsurlarıdır. Karakterlerin fiziksel özellikleri, davranışları ve düşünceleri, çarpık ve rahatsız edici bir şekilde tasvir edilir. Bu çirkinlik, genellikle toplumsal normların veya insan doğasının bir eleştirisidir.

GROTESK EDEBİYATIN ÖNEMLİ ÖRNEKLERİ

Grotesk edebiyatın en önemli örnekleri arasında Rabelais, Swift, Gogol, Dostoevsky, Kafka, Borges, García Márquez ve Carroll gibi yazarların eserleri yer alır.

Rabelais'nin Gargantua ve Pantagruel, Swift'in Gulliver'in Gezileri, Gogol'un Ölü Canlar, Dostoevsky'nin Karamazov Kardeşler, Kafka'nın Dönüşüm, Borges'in Alef, García Márquez'in Yüz Yıllık Yalnızlık ve Carroll'un Alice Harikalar Diyarında gibi eserler, grotesk unsurların edebiyat içinde nasıl kullanıldığının çarpıcı örnekleridir.

GROTESK KOMEDİ TÜRÜ MÜ?

Bunun belirleyici ölçütü, ortada yer alan grotesk biçimlendirme tarzının, çarpıcı imgesellik içinde, toplumsal yaşama ilişkin gerçek bir eğilim taşıyarak toplumsal yaşamı ilerici bir açıdan aydınlatıp aydınlatmamasıdır.

Bu açıdan bakıldığında, gerçekçi ya da gerçekçi olmayan bir Grotesk’ten söz edilebilir; bu arada karmaşık geçiş biçimlerine de burada rastlanır (örneğin, güzel sanatlarda H.Bosch).

Sözgelişi, Hoffmann’ın grotesk fantastik masallarında, insanların insanlıktan çıkmalarının nedenleri ve sonuçları, gelişen burjuva toplumda varlık ile görünüş arasındaki çelişkiler yansımasını bulur. Çoğu zaman saçmayla özdeşleşen geç burjuva modernist Grotesk’te, diyelim, Swift ya da Hoffmann’da görülen insanlığın kendi çelişmeleri içinde korunan bilgisine gitgide gölge düşürülür; yabancılaşma ve insanlıktan çıkmanın birçok çeşitlemesi, başlıca temasal çizgileri oluşturur burada, yergisel, saldırgan çizgiler tümüyle ortadan kalkar.

EDEBİYATTA GROTESK NEDİR?

Diğer taraftan Grotesk, geç burjuva edebiyat kuramında, bilinemez, insana sonsuzca düşman olan dünyanın uygun bir sanatsal yansısı olarak alınır, tüm sanatsal alanlar ve sanat tarzları için vazgeçilmez görülür. Grotesk biçimlendirme çağımızda gerçekçi ve insancıl konumdan da ele alınabilmektedir. 20. yüzyılın il yarısındaki toplumcu gerçekçi edebiyatta, örneğin, Mayakovski’nin ‘Mystrium Buffo’suyla daha başka yapıtlar hep Grotesk’in alanına girer.

Mayakovski, Brecht gibi sanatçıların fantastik grotesk araçlar kullanması, bize Grotesk’in yergi olarak yeğlenmiş oluşunu, toplumcu söyleme yardım ettiğini ve toplumcu gerçekçi yönteme ters düşmediğini gösterir. Toplumcu gerçekçi konumdan ele alınan Grotesk’in başlıca bir özelliği, sanatçının toplumun gelişme yasalarına bağlı oluşudur; burada, fantastik olan, hiçbir zaman bilinemezci, akıldışı olana kaymaz. Bilinçli toplumcu sanatçıların imgeleme gücü, grotesk biçimlendirme tarzına yeni olanaklar da açarak, Grotesk’teki gerçek estetiksel etkiyi göstermişlerdir.

Öte yandan Grotesk, bir yapıtın içinde, anlatışal biçimlendirici bir öğe olarak da yer alabilir. Çağdaş sanatta (örneğin, güzel sanatlarda), bu gibi çözümlemelere alımlama sürecinde gittikçe ilgi artmaktadır. Toplumcu gerçekçi sanatçılar, hep Grotesk’in ya da grotesk öğelerin gerçek etkileme işlevini ararlar. Bu tavır, modernist sanatta görülenlere bilinçli bir dünya görüşsel estetik karşıtlık oluşturur.

Edebiyatta grotesk, gerçekliğin çarpık bir aynasıdır. Yazarlar, grotesk unsurları kullanarak, toplumsal sorunları, insan doğasını ve varoluşsal kaygıları ele alırlar. Grotesk edebiyat, okuyucuları rahatsız eden, şaşırtan ve düşündüren bir etki yaratır.

GROTESK TİYATRO NE DEMEK?

Grotesk, yaşanan gerçekle uzlaşmazlık, bağdaşmazlık gösteren oyunlarda kullanılır. Bu bağlamda, Grotesk önce romantik bireyin toplum düzeniyle uzlaşmazlık içinde olduğu romantik tiyatrolarda görülür.

19. yüzyıl farsında ele alınan Grotesk, başlıcalıkla dışavurumcu tiyatroda özel bir anlatım aracı olarak önem kazanmış; İtalyan Grotesk tiyatrosunda başlı başına işlenmiş, gerçeküstücü-avangart tiyatronun başlıca öğelerinden biri olmuş; saçma tiyatrosunda anlamlı bir biçimde kullanılmış, paradokslar kuramının özünü oluşturmuştur.