Hafızanızın nasıl çalıştığını öğrenin: Hızlı öğrenme ve hafıza teknikleri

O çok sevdiğiniz diziden hatırlamaya çalıştığınız bir replik, tüm filmlerini severek izlediğiniz yönetmenin ismi, geçtiğimiz yıl tatile gittiğiniz şehirde vakit geçirdiğiniz kafenin adı, sınavdan önce ezberlediğinize emin olduğunuz formül...

Bazen bazı şeyler dilinizin ucuna kadar gelir, ama tam da ihtiyaç duyduğunuz anda hatırlamakta güçlük yaşarsınız. Bu durum kronikleşir ve hatırlayamamak tekrarlayan bir probleme dönüşürse, öğrenmek zorlaşabilir, özgüven düşebilir ve motivasyon azalabilir.

Duyular, beyin ve bu organları birbirine bağlayan köprülerin kimyasal ve fiziksel ilişkileriyle açıklanabilen hafıza, doğru teknikler kullanılarak geliştirilebiliyor. Gelin, hızlı öğrenme ve hafıza teknikleriyle sizi daha başarılı, özgüveni ve motivasyonu yüksek birine dönüştürecek bir yolculuğa çıkalım. Bunun için önce “Hafıza nedir, hatırlamak nedir?”, “Bir şeyi nasıl hatırlarız?” sorularına yanıt verelim, ardından 5 hızlı öğrenme ve hafıza tekniğini sıralayalım.  

HATIRLAMAK VE HAFIZA NEDİR? BİR ŞEYİ NASIL HATIRLARIZ?

Cambridge Sözlüğü’ne göre hafıza, bilgi, deneyim ve insanları hatırlama yeteneğidir. Merriam-Webster'e göre ise hafıza, çağrışımsal mekanizmalar yoluyla öğrenilmiş ve akılda tutulmuş olanı yeniden üretme/hatırlama gücü veya sürecidir. 

Harvard Üniversitesi tarafından yayımlanan “Hafıza nasıl çalışır?” başlıklı makaleye göre hafıza veya belleğin nasıl çalıştığı, üç adımda açıklanabiliyor. Kodlama, depolama ve geri çağırma olarak olarak adlandırılan bu süreçlerin karşılıkları, şu şekilde özetleniyor: 

Kodlama: Kodlama, bilgiyi nasıl öğrendiğinizi ve anladığınızı ifade ediyor. Hatırlama eyleminin başarısını belirlemek konusunda oldukça önemli bir rolü olan bu süreçte kodlanan şeye bir anlam eklemek, onu hatırlamayı da kolaylaştırıyor. 

Depolama: Bu özellik, beyninizde ne kadar bilginin, nerede ve ne kadar süreyle saklandığını ifade ediyor. Hafıza depoları, tıpkı bilgisayarda olduğu gibi, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek olarak sınıflandırılıyor. 

Geri alma - geri çağırma - hatırlama: Bu adım ise anılarınıza, öğrenmelerinize nasıl eriştiğinizi ifade ediyor. İnsan beyni, bu eylemi gerçekleştirebilmek için hatırlama, toplama, tanıma/ayırt etme ve yeniden öğrenme gibi farklı yöntemler kullanabiliyor. Beyin, bu yöntemlerin tercihini ise dışarıdan aldığı uyaranları ve ipuçlarını değerlendirerek yapıyor. 

Bir bilgiyi, ismi, deneyimi öğrendiğimizde veya yaşadığımızda beynimizin “hipokampus” adı verilen bölgesi, bu öğrenimin uzun süreli belleğe geçip geçmeyeceğine karar veriyor. Beynin ilgili bölgesindeki haberleşme noktaları fiziksel etkileşimlerle uyarıldığında, bağlantılar da güçleniyor. Bir hatırlama anında, beynimiz yine aynı bölgeyi uyarıyor ve bağlantıların bu uyarıya verdiği tepki ne kadar güçlüyse, hatırlama eylemi de o kadar gerçekçi bir biçimde meydana geliyor. 

Evet, belki de tam şu anda okuduğunuz bu paragraflarda anlatılanları, hatırlama ve hafızanın çalışma prensibini öğrenmeyi deniyorsunuz. Bu konudaki bilginizi derinleştirmek, kim olduğunuzu, bugüne dek neler yaptığınızı, kimlerle tanıştığınızı bilmenizi ve hayatınızı anlamlandırmanızı sağlayan hafızaya dair ayrıntılı bilgiyi bir psikologdan dinlemek isterseniz, Ali Özbatur'un dijital içerik pazaryeri Accessland'deki Öğrenme ve Hafıza başlıklı eğitimine göz atmanızı öneriyoruz. 

HIZLI ÖĞRENME VE GÜÇLÜ BIR HAFIZA IÇIN 5 YÖNTEM

Bir önceki paragraftaki ayrıntılı anlatım, hatırlama ve hafızanın bir gizem olmadığını, bilimsel açıdan açıklanabildiğini gösterebilmek içindi. Buradan hareketle, öğrenme sürecinde doğru kodlama teknikleri kullanarak hipokampus bölgesinin söz konusu bilgiye daha çok önem atfedebildiğini, onu diğer bilgilerle ilişkilendirerek bir bağlama oturtabildiğini gördük. Şimdi ise çoğu zaman anımsamayı kolaylaştırmak amacıyla kullanıldığı için nimonik araç (mnemonic device) olarak da adlandırılan hızlı öğrenme ve güçlü hafıza tekniklerinden söz etmenin zamanı geldi. 

Kısaltma ve akrostişleri kullanın

FıSTıKÇı ŞaHaP, BaCaDaG, YaŞaSıN, Tatlı Can Huysuz Müniri Hamladı... Edebiyat, dil bilgisi, fizik, kimya gibi bazı noktalarda ezberin şart olduğu derslerde karşınıza çıkması muhtemel bu söz dizileri, hafıza teknikleri arasında sayılan popüler kısaltma ve akrostişler arasında sayılıyor. Komik, absürt ve kısa akrostiş ve formüller, hatırlanması gereken şeylere kıyasla daha akılda kalıcı oluyor. Bu noktada hızlı öğrenmeniz ve gerektiğinde hatırlamanız gereken bilgileri aklınıza kazımak için kısaltma ve akrostişleri kullanmaya başlayabilirsiniz.

Yazarak öğrenin ve görsel hafızayı kullanın

2014 tarihli bir bilimsel araştırmada, dizüstü bilgisayarla not alan öğrenciler ile kağıda yazarak not alan öğrencilerin hatırlama davranışları kıyaslanıyor. Araştırma sonuçları, elle not alan öğrencilerin, bilgisayarda not alan öğrencilere kıyasla öğrenme materyalini daha iyi akılda tuttuğunu ve anladığını gösteriyor. Birincisi, öğrenmek ve hatırlamak istediğiniz bir konu üzerine çalışırken kağıda not aldığınızda dikkatinizi dağıtacak diğer unsurları engellemiş oluyorsunuz. Öte yandan not aldığınız kağıda kodladığınız harfler, çizdiğiniz işaretler, konuları birbirlerine bağlamak için kullandığınız ok işaretleri, ilgili sayfanın fotoğraf hafızanıza işlenmesini de sağlıyor. Bu da öğrenmeyi kolaylaştırıyor. 

Loci yöntemini kullanın ve bir “hafıza sarayı” oluşturun!

Loci yöntemi olarak da bilinen hafıza sarayı tekniği, iyi bildiğiniz bir fiziksel alanın hafıza sarayı olarak konumlandırılmasını ve bilgileri temsil eden görüntüleri bu zihinsel sarayda çeşitli noktalara yerleştirmeyi öngörüyor. Her gün işe giderken kullandığınız yolu zihninizde hayal edin ve daha önce dikkatinizi çeken noktalara, hatırlamanız gereken bilgileri yerleştirmeyi deneyin. Tüm bunları zihninizde, görsel olarak hayal edin. Bilgileri hatırlamanız gerektiği anda bu rotayı ve bilgileri konumlandırdığınız noktaları hatırlayın. Güç gibi görünse de bu hafıza tekniğinin işe yaradığını fark edeceksiniz. 

Aralıklı tekrarlama yöntemini kullanın

“Pratik yapmak, mükemmelleştirir" tabirini daha önce duymuş veya bir konuyu düzenli aralıklarla tekrarladığınızda o konuya dair hatırlama yetkinliğinizin arttığını en az bir kez deneyimlemişsinizdir. Yeni bir dil öğrendiğinizi ve bu dilde kelime dağarcığınızı genişletmeye çalıştığınızı varsayalım. Üzerine yazabileceğiniz kartlar kullanarak öğrenmek istediğiniz yeni kelimelerin ön yüzüne o kelimenin ilgili dildeki halini yazın, hatta dilerseniz bunu bir çizimle de destekleyin. Arka yüzde ise kelimenin kendi dilinizdeki karşılığı olsun. Her gün bu kartların üzerinden geçin. Hatırlama doğruluğunuz arttıkça bu periyotları haftalık, aylık olarak güncelleyin. 

Öğrendiklerinizi paylaşın ve kitap okuyun

Yeni, yaratıcı ve mucizevi bir teknik gibi görünmese de öğrendiklerinizi başkalarıyla paylaşmak, sözlü olarak ifade etmek, söz konusu bilgilerin hipokampusun kararıyla kaydedildiği noktaları düzenli olarak uyarmanız anlamına gelir. Sinirsel bağlantıları güçlendirdiğinizde hafızanız ve o konuya dair hatırlama kabiliyetiniz doğal olarak gelişir. Öte yandan bilgi akışının bu kadar hızlı olduğu, içerik sayısının arttığı, dikkat dağıtıcı unsurların giderek çoğaldığı bir dünyada dikkatiniz dağılmadan odaklanma becerinizi güçlü tutmak için kitap okumaktan vazgeçmeyin. 

Motivasyonu ihmal etmeyin!

Kendimiz için bir şeyler yapmak, yaşam kalitemizi, kariyerimizi, başarılarımızı ileri taşıyacak yol haritalarına bağlı kalmak çoğu zaman zordur. Hızlı öğrenme ve hafıza yetkinliklerini geliştirme süreci de doğrudan kişisel ve mesleki gelişimimizle ilgili olduğundan, yukarıdaki önerileri tekrarlamak konusunda motivasyon bulamayabilirsiniz. Motivasyon kavramı; vakit kaybetmeden harekete geçmek, belirlediğiniz hedefe yönelik çaba göstermek, erteleme hastalığından kurtulmak ve kendinizi gerektiğinde ödüllendirmeyi, gerektiğinde cezalandırmayı bilmek için kritik önem taşıyor. 

Psikolog Ali Özbatur, dijital içerik pazaryeri Accessland’de yayımladığı Motivasyonlar ve Özgür İrade eğitiminde bu kavramı tüm ayrıntılarıyla incelemeye odaklanıyor. İç ve dış motivasyonu anlamak, tembelliğin doğasını kavramak, yeni şeyler öğrenmeye ve kendinizi hep aynı motivasyon dengesinde tutmaya yarayacak unsurların başında geliyor. Önerdiğimiz hafıza tekniklerinin kalıcı ve işe yarar uygulamalara dönüşmesi için bu eğitime de göz atmanızı öneriyoruz.