Yapay zekanın unutturdukları... İnsanlık için yeni tehlike: Beceri erozyonu

Yapay zeka​ teknolojileri ve onları geliştiren (her geçen gün de 'mükemmel'e daha yakın hale getiren) şirketler, günlük hayatımızdaki sıkıcı ve tekrar eden işler başta olmak üzere bütün faaliyetlerimizi otomatikleştirmeyi vaat ediyorlar. Ancak birçoğumuzun gözden kaçırdığı, insanlığı bekleyen büyük bir tehlikeyi kimse konuşmuyor: Beceri erozyonu.

Kısaca özetlemek gerekirse; beceri erozyonu, sahip olduğumuz herhangi bir yetkinliği veya uzmanlığı, dış etkenler nedeniyle kısmen veya tamamen kaybetmemiz, artık onu beceremeyecek hale gelmemizdir. Yani bir başka deyişle, işlemeyen demirin pas tutması olarak da ifade edilebilir.

BECERİ EROZYONU, YABANA ATILAMAYACAK KADAR BÜYÜK SORUNLARA YOL AÇABİLİR

Beceri erozyonu, düşünüldüğünden çok daha büyük bir sorun olup, çok kötü sonuçlar doğurabilir.

Örneğin 2009 yılında Fransa'nın bayrak taşıyıcı havayolu şirketi Air France'ye ait bir jet okyanusa düşmüştü ve hayatta kalan olmamıştı. Uçağın otopilot sistemi ise devre dışı kalmıştı ve bilgisayarlı asistanlara bağımlı hale gelen pilotlar, manuel olarak işin içinde çıkamamışlardı.

Bundan yaklaşık 9 yıl önce, Avrupa'da bir turist kafileyi taşıyan otobüs şoförü, GPS cihazına varış noktasını hatalı girmesi sebebiyle yolcuları 1,200 kilometrelik bir dolambaçlı yoldan geçirmişti.

Takvimler 2017 yılını gösterdiğinde, ABD'de bir sanık gencin şartlı tahliyesini kabul eden savcılar, yine bir algoritmanın sanığın "yüksek riskli" olduğuna hükmetmesi nedeniyle aniden fikirlerini değiştirmişlerdi.

Elbette bunlar birkaç basit dramatik örneklerdir. Araştırmalarda uçağı uçurmak, yön bulmak veya karar vermek gibi bilişsel görevleri teknolojiye devretmemizin, bu görevleri kendi başımıza gerçekleştirme yeteneğimizi kaybetmemize yol açacağı belirtiliyor.

Hatta çevrim içi arama motorları aracılığıyla ulaşılan bilgileri unutma eğilimimizi ifade eden bir terim bile var: Buna da Google etkisi deniyor.

BİR MUHASEBE ŞİRKETİNİ ZOR DURUMA SOKTU

Yakın zamanda yapılan bir çalışmada, beceri erozyonununun bir muhasebe şirketini ve çalışanlarını ne duruma getirdiği gözler önüne serildi. Şirket yakın zamanda sabit kıymet muhasebesi hizmetinin çoğunu otomatikleştiren yazılımı kullanmayı bırakmıştı. Ancak muhasebeciler bu görevi onsuz yerine getiremeyeceklerini fark ettiler.

Yıllarca yazılıma aşırı bağımlılık, uzmanlıklarını aşındırmıştı ve bu sebeple sabit kıymet muhasebesi konusunda becerilerini yeniden öğrenmek zorunda kaldılar. Yazılım kural tabanlı olmasına rağmen (makine öğrenimi veya "AI" kullanmıyordu), amortismanı takip edecek ve birçok vergi ve mali amaç için rapor üretecek kadar "akıllı" idi (bunlar muhasebecilerin çok karmaşık ve sıkıcı bulduğu görevler).

Şirket, ancak bir müşterinin muhasebe ekibinin manuel raporlarında hatalar bulması üzerine beceri erozyonunun farkına vardı. Muhasebecilerinin yeterli uzmanlığa sahip olmaması nedeniyle şirket, hataları düzeltmek için yazılım sağlayıcısını görevlendirmek zorunda kaldı.

PEKİ BECERİ EROZYONU NASIL GERÇEKLEŞİR?

Yapılan araştırmalarda, otomasyon destekli görevlere ilişkin farkındalık eksikliğinin beceri erozyonuna yol açtığı ortaya çıktı. "Kullan ya da kaybet" kuralı, diğer tüm işlerde olduğu kadar bilişsel açıdan yoğun işler için de geçerliliğini koruyor.

Muhasebeciler, neredeyse kusursuz bir şekilde çalıştığı için, düşüncelerini yazılıma devretme konusunda endişe duymuyorlardı. Başka bir deyişle, potansiyel riskleri göz ardı ederken "her şeyin yolunda olduğu" varsayımı olan "otomasyon rehavetine" kapıldılar. Tabii bunun sonuçları da kötü oldu:

• Otomasyonun ne yaptığına dair farkındalıklarını kaybettiler.
• İlgili bilgiyi (vergi mevzuatı gibi) koruma ve güncelleme teşvikini kaybettiler çünkü satıcı ve yazılım bunu onlar adına yapıyordu.
• Yazılım güvenilir gibi gözüktüğünden, artık giden raporların doğruluğunu kontrol etme zahmetine girmiyorlardı.

BÜTÜN BU TEHLİKELER KARŞISINDA, BECERİLERİNİZİ NASIL KORURSUNUZ?

Eğer yapay zeka ve diğer otomatik sistemleri kullanırken "beceri erozyonu" tehlikesinden nasıl korunacağınızı merak ediyorsanız, belli başlı önerilerimiz var. Öncelikle sistemin ne yaptığına, hangi girdilerin hangi amaçla kullanıldığına ve önerilerini nelerin etkileyebileceğine mutlaka dikkat edin.

Özellikle yasal olarak sorumlu tutulabileceğiniz işleri yapmakla görevliyseniz, yetkinliğinizi güncel tutun ve kendinizi sürekli olarak geliştirin. Ve en önemlisi, nihai sonuçlar tatmin edici görünse bile sonuçları eleştirel bir şekilde değerlendirmekten kaçınmayın.

Bunu bir örnekle açıklayalım. Yapay zeka destekli bir navigasyon uygulamasının yardımıyla gideceğiniz yere ulaşmaya çalıştığınızı farz edin. Bu durumda, uygulamanın talimatlarını körü körüne takip etmek yerine, yol işaretlerine ve yer işaretlerine dikkat edin ve uygulama tarafından yönlendirilirken bile ne yaptığınızın farkında olun.

"Alan bilginizi" artırmak veya rota çevresinde neler olduğunu anlamak için sürüşten önce haritayı ve önerilen rotayı inceleyin. Bu durum, özel yolunuzu daha geniş çevreyle ilişkilendirmenize yardımcı olur ve böylece kaybolursanız veya alternatif rotalar bulmak istiyorsanız yararlı olacaktır.

Hedefinize ulaştığınızda uygulamanın önerdiği rotayı düşünün: Hızlı mıydı, güvenli miydi ve eğlenceli miydi? Değilse, uygulama aksini önerse bile bir dahaki sefere farklı bir rota izlemeyi düşünebilirsiniz.

YAPAY ZEKA İYİ BİR ARKADAŞ, AMA KULLANMASINI BİLİRSENİZ...

Muhasebe firmasının durumu aynı zamanda daha büyük bir soruyu da gündeme getiriyor: Hangi beceriler alakalı ve sürdürülmeye değer ve hangilerini otomasyona bırakmalıyız?

Mesleki beceriler zaman, yargı bölgeleri, sektörler, kültürler ve coğrafi konumlara göre değiştiğinden evrensel bir cevap veremeyiz. Ancak yapay zeka, bir zamanlar otomatikleştirilemeyeceği düşünülen faaliyetleri devraldıkça bu da kafamızı meşgul etmesi gereken bir soru olacak.

Sonuç olarak; yapay zekadan faydalanalım ama kendimizi yapay zekaya bırakmayalım.