Moğolistan'daki keşif doğrulandı: Türk adının geçtiği en eski yazıt
Türk Akademisi, Moğolistan’ın Nomgon Vadisi’nde arkeolojik kazılarda bulunan Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk dönemine ait olduğunu doğruladı. Yazıtın alt kısmındaki Göktürk yazısı tahribattan dolayı okunamaz hale gelse de Çince bölümler kısmen okunabildi. İkinci Türk Kağanlığı'nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan anısına yapıldığı tespit edilen anıt, Türk adının geçtiği en eski yazıt olarak kayıtlara geçti.
Türk Akademisi, Moğolistan’ın Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk dönemine ait olduğunu açıkladı. Yazıt, 'Türk' adının ilk kez geçtiği, Göktürk döneminin en eski yazılı eseri olarak değerlendiriliyor.
2019'DAN BERİ ARKEOLOJİK KAZILAR YAPILIYOR
Merkezi Kazakistan’ın başkenti Astana’da bulunan Türk Akademisi’nden yapılan açıklamada, Akademi’nin Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü ile iş birliğinde 2019 yılından bu yana Moğolistan’ın Arhangay bölgesindeki Nomgon Vadisi’nde arkeolojik kazı çalışmaları gerçekleştirdiği belirtildi.
Açıklamada, bu kazı çalışmaları sonucunda 2022’de Göktürk Devleti'nin hükümdarları Bilge Kağan ve Kül Tigin'in babası İlteriş Kutluğ Kağan'ın külliyesi ile yazıtının üst kısmının keşfedildiği hatırlatılarak "Bu yazıtın okunması sonucunda, Göktürk yazısıyla kazınmış 12 satırlık bir metin ("Kutlug Kağan Türk... Tanrı oğlu ...") ve Soğdca yazılmış 6 satırlık bir metin ("Kutlug Kağan...") tespit edilmiştir. Bu bulgular, anıt külliyenin bir kağanın onuruna yapıldığına dair bilimsel bir dayanak sunmaktadır" denildi.
YAZITTAKİ METİN ÇİNCE
2023 yılında bulunan yazıtın alt kısmının da okunduğu ve yazıtın bu kısmında toplam 15 satır bulunduğu aktarılan açıklamada, "Yazıtın alt kısmındaki Göktürk yazısı önemli ölçüde tahrip olmuş ve okunamaz hale gelmiştir. Ancak yazıtın arka yüzünde yer alan Çin hiyeroglifleriyle yazılan metin ise kısmen korunmuştu. Çince metin, yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve satırlar sağdan sola düzenlenmiştir. 3. satırdan 8. satıra kadar olan kısım kısmen okunabilmiştir. Okunan satırlar ise sırasıyla:
- 3......sol......bitigtaş anıt....
- 4.......Türk büyük/bogda/....Kutlug.....
- 5......tören......seçilmiş.......benzer .....
- 6........asker......sorumak......
- 7......doldurmak yok olmak.. ilave etmek....iş...ev....
- 8......vafat etmek......"
'İLTERİŞ KUTLUG KAĞAN'IN ONURUNA YAPILMIŞ'
Açıklamada, özellikle yazıtın 4’üncü satırında "Türk" sözcüğü ve "Kutlug" unvanı tespit edildiğine dikkati çekilerek şunlar kaydedildi:
"Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü, Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk dönemine ait olduğu ve büyük olasılıkla İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan’ın (682-692) onuruna yapıldığı tespitini doğrulamaktan mutluluk duymaktadır."
MOĞOL VE TÜRK ARKEOLOGLARDAN ORTAK ÇALIŞMA
Yazıttaki Çince metnin çözümlenmesi için İç Moğolistan Üniversitesi’nden alan uzmanlarının çalışmaya dahil edildiği aktarılan açıklamada, Türk Akademisi ile Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün Nomgon Vadisi’ndeki ortak arkeolojik kazı çalışmalarının devam edeceği bildirildi.
TÜRK ADININ GEÇTİĞİ EN ESKİ YAZIT
Bilge Kağan ile Kül Tigin'in babası İlteriş Kutluğ Kağan'ın 7. yüzyıla ait söz konusu yazıtı "Türk" adının ilk kez geçtiği, Göktürk döneminin en eski yazılı eseri olarak değerlendiriliyor.
