Bu ülkede gündem çoğu zaman yanlış yerden akıyor.

Birinin ne giydiği, kimin ne dediği, kimin kiminle fotoğraf verdiği saatlerce konuşulurken; üretim, eğitim, teknoloji ve ticaret sessizce kenara itiliyor. Oysa memleket tam da bu başlıklardan kaybediyor ya da kazanıyor.

Bu hafta magazinin gürültüsünün dışında kalmayı özellikle tercih ettim. Cumartesi sabahı Şanlıurfa’dan İstanbul’a geçtim. MÜSİAD’ın ev sahipliğinde düzenlenen “Geleceğ-e Ticaret Çalıştayı”nda, e-ticaretin Türkiye’de neden potansiyelinin gerisinde kaldığını, altyapıdan mevzuata, girişimciden lojistiğe kadar yaşanan yapısal sorunları masaya yatırdık. Masa başkanı olarak, süslü cümleler değil; sahadan gelen gerçek problemleri ve çözüm önerilerini konuştuk. Çünkü dijital ticaret, vitrin değil; strateji meselesidir. Ardından rota doğuya döndü.Erzurum, Iğdır ve oradan Nahçıvan…

Nahçıvan Devlet Üniversitesi'nin düzenlediği “Teknoparkların Eğitim ve Ekonomik Gelişmeye Katkısı” başlıklı sempozyumda, davetli konuşmacı olarak söz aldım. Şunu bir kez daha vurguladım:

Teknopark sadece bina değildir. Teknopark; üniversiteyi ezberden kurtaran, öğrenciyi memur hayalinden çıkaran, ekonomiyi ranttan üretime yönlendiren bir zihniyet dönüşümüdür. Bu vesileyle, başta Nahçıvan Devlet Üniversitesi Rektörü Sayın Elbrus İsayev’e, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Sayın Eşref Elekberov’a, ve kıymetli akademisyen Elçin Alibeyli’ye ayrıca bizlerle yakından ilgilenen tüm üniversite mensuplarına gönülden teşekkür ediyorum.

Programın ardından Ağrı’ya geçtik. İshak Paşa Sarayı'nın taşlarında sadece tarih değil, bu coğrafyanın neden ihmal edilmemesi gerektiğini bir kez daha düşündüm. Kültür, ekonomi ve eğitim; birbirinden kopuk değil. Biri eksikse diğerleri de aksıyor.

Tabi yolculuğum bitmedi önce Batmana… Perşembe günü ise yeniden Urfa’ya döndüm.

Bir hafta boyunca ne magazin tartışmalarına yetiştim ne de suni gündemlere. Ama şunu net söyleyebilirim:
Üretimi, ticareti, eğitimi ve teknolojiyi konuşarak geçen bir hafta insanın içini ferahlatıyor.Çünkü bu ülke, dedikoduyla değil;
çalıştaylarla, sempozyumlarla, teknoparklarla ve sahici fikirlerle ayağa kalkacak. Magazin konuşanlar çok olur.Memleket meselesiyle ilgilenenler ise azdır. Bu hafta, o azınlıkta olmaktan gerçekten çok mutlu oldum.

Sabah uyandığınızda telefonunuza gelen hava durumu bildirimi, arabanızda kullandığınız navigasyon, çiftçilerimizin tarlalarını analiz eden uydu görüntüleri... Farkında olmasak da uzay teknolojileri hayatımızın her anında yanı başımızda. Uzayın sonsuz derinliklerinde dönen uydular, sadece bilim kurgu filmlerinin konusu değil, günlük yaşamımızın vazgeçilmez birer parçası haline geldi.

Peki, bu teknolojileri geliştiren ülkeler arasında biz neredeyiz?
Türkiye olarak uzay yarışında hangi konumdayız?

Geçtiğimiz günlerde kuruluşunun 7.yılını kutlayan Türkiye Uzay Ajansı'nın (TUA) kurulması, Milli Uzay Programı'nın açıklanması ve TÜRKSAT 5A, 5B uydularımızın uzaya fırlatılması, ay görevinin çok başarılı bir şekilde ilerliyor olması, ülkemizin bu alandaki kararlılığını gösterdi. Ancak gerçek bir uzay gücü olmak için sadece devlet kurumlarının çabaları yeterli değil.
Toplumun her kesiminin, özellikle gençlerimizin bu vizyona ortak olması gerekiyor.

Bu noktada, TUA öncülüğünde, TÜMMİAD ve Valentura işbirliğiyle hayata geçirilecek olan "TUA Astro Hackathon" devreye giriyor. Türkiye'nin 81 ilinde eş zamanlı düzenlenecek bu etkinlik, sadece bir yarışma değil, milli uzay vizyonumuza giden yolda atılmış dev bir adım.

Geçmişte NASA Space Apps Challenge etkinliklerini ülkemizin birçok şehrine taşıyan TÜMMİAD ve Valentura, şimdi çok daha büyük bir hedef için kolları sıvadı. Bölgenin en büyük uzay hackathonunu düzenlemek gibi keyifli bir o kadar da zor görevi üstlendik. Türkiye sınırlarını aşarak Balkan ülkeleri, Türk devletleri ve Orta Doğu ülkelerini kapsayacak bu etkinlik, ülkemizi uzay teknolojileri alanında bir merkez haline getirme vizyonumuzun somut bir göstergesi.
Türkiye Uzay Ajansı, Tüm Mucitler İcat İnovasyon ve Araştırma Derneği ve Valentura Teknoloji ve Yatırım A.Ş. arasında imzalanan 5 yıllık bu protokol Türkiye'nin uzay misyonunda önemli bir yapı taşı olacak.

Açık konuşalım. Uzay, artık lüks değil, zorunluluk. Ekonomiden güvenliğe, tarımdan iletişime kadar her alanda bağımsızlığımızı güçlendirecek en stratejik alan. Bugün uzayda söz sahibi olmayan bir ülkenin, yarının dünyasında masada yeri olmayacak. Bu nedenle, TUA Astro Hackathon'u sadece bir teknoloji etkinliği olarak görmek, büyük bir yanılgı olur.

Bu hackathon, genç beyinlerimizin uzay teknolojilerine olan ilgisini ateşleyecek bir kıvılcım. Anadolu'nun dört bir yanındaki yetenekli gençlerimize "sen de yapabilirsin" demenin, onlara güvendiğimizi göstermenin bir yolu. SpaceX'i kuran Elon Musk da bir zamanlar sadece büyük hayalleri olan bir gençti. Bizim gençlerimizin ondan eksik yanı ne?

Uzay teknolojilerinde dışa bağımlılığımızı azaltmak, milli teknolojilerimizi geliştirmek ve uzay ekonomisinden pay almak için bu tür etkinlikler hayati önem taşıyor. TUA Astro Hackathon, gençlerimize ilham vermenin ötesinde, onları gerçek projelere yönlendiren, fikirden ürüne giden yolda destek olan bir platform sunuyor. Bir çok kritik olabilme potansiyeline sahip bilgi ve projenin de bizde kalması gibi bir öneme de sahip.

Benim vizyonum uzaya meraklı bir girişimci, yatırımcı daha da önemlisi Hayalperest olarak: Önümüzdeki on yıl içinde, uzay teknolojileri alanında kendi girişimlerini kuran, global pazarda rekabet eden, hatta uzay misyonlarına teknoloji sağlayan Türk şirketlerinin sayısının katlanarak artması. Bu hackathon, işte bu vizyona giden yolda atılmış en somut adımlardan biri.

Uzay meraklılarımıza, özelliklede gençlerimize, çocuklarımıza, onların ebeveynlerine sesleniyorum; Bu fırsat, sizin için sadece bir yarışma değil, ülkemizin geleceğinde söz sahibi olma şansı. Fikirlerinizi, hayallerinizi, projelerinizi bu platformda hayata geçirin. Biz sizin yanınızdayız.

Karar vericilere ve iş dünyasına da çağrım var: Bu girişimi destekleyin. Çünkü bugün uzay teknolojilerine yapılan yatırım, yarının Türkiye'sine yapılan en değerli yatırımdır.

TUA Astro Hackathon, sadece bir etkinlik değil, bir milletin uzayın sınırsız ufuklarına doğru başlattığı milli yolculuğun parçası. Bu yolculukta hepimize düşen sorumluluklar var. Gelin, geleceğimizi birlikte inşa edelim.

Uzayın derinliklerinde parlayan yıldızlar gibi, genç beyinlerimizin de parlamasına fırsat verelim. Çünkü biliyorum ki, Türk gençliği bunu başaracak güce ve zekaya fazlasıyla sahip.

Gökyüzüne baktığınızda, artık sadece yıldızları değil, Türkiye'nin sınırsız potansiyelini de görün.
Uzaya uzanan yolda, hep birlikte, omuz omuza...

Unutma: "İstikbal Göklerdedir"

Sevgili ülkemde her senenin sonu yaklaşırken iki şey necip milletimizin ekseriyetini yakından ilgilendirir. Bunlar, asgari ücret ve emekli maaşlarının ne kadar artacağı sorularına aranan cevaplardır.

Dedelerden, ninelerden miras enflasyon belasıyla yaşamaya alışmış bir ülkede emek dökerek geçim telaşından sağ çıkmak öyle herkesin harcı değil elbette.

Bir ev ve bir otomobil için ömrünü verip bunların birisine olsun erişmeyi başarmanın kıvancındaki büyüklerimiz elbette emekli maaşının ne olacağını düşünecek, hatta bir kısmı televizyon kanallarındaki dini programlara telefonla bağlanarak “Bankadan promosyon alıyorum, caiz midir?” diye de soracaktır.

22 bin 104 liralık asgari ücretli de 2026 için “Acaba şu 20 binlerden kurtulup 30’ları da görür müyüz?” diye içinden geçirecektir.

Bunlar gayet doğal beklentilerdir. Ancak kenarda ekonomi profesörlerinin bile içinden çıkamayacağı bir soru daha beklemektedir: Yıllar önceleri tek maaşla 5 kişilik bir aile geçinirken şimdi neredeyse nüfusunun yarıdan fazlası maaş sahibi olan aileler neden “Geçinemiyoruz.” demektedir?

“Alım gücü değişti efendim, o zaman başkaydı, şimdi başka.” diyen ekonomistler olabileceği gibi “Paranın bereketi kalmadı, çoklukta yokluk yaşanıyor, bet-bereket kalmadı, eski çarşı-pazarların tadını ara ki bulasın.” sözleriyle işin manevi boyutuna dikkat çekenler de olacaktır.

* * *

Artık geride kaldığını kabul ettiğimiz güzel şeyler sadece bet bereketle mi sınırlı peki? Biz bir şeyleri yitirmeye, içinde yüz-yüz elli daireli zebellah gibi yapıların dikilmesi, insanların da içine sıkıştırılmasıyla başladık belki de.

Şimdi büyükşehirlerde bir işçi maaşıyla kirasına güç yetmeyen 1+1, 1+0, stüdyo daire denilen evleri ilk kim yaptı? Türkiye’ye bunu getirip yaygınlaşmasına sebep olanları buradan hep birlikte Allah’a havale edelim, yok etmeyelim derseniz hepsini Taksim Meydanı’na dizip falakaya yatıralım.

Oktay Akbal üstadın 1946’da yayımlanan "Önce Ekmekler Bozuldu" öyküsünün sonu şöyledir: “Her şey ekmekle başladı, ekmekle bitecek.”

Ekmek derdi herkeste var, insanlıktan çıkmadan bu derdin dermanını helal rızık peşinde koşan herkes için bulmak, ülkenin refah seviyesini artıracaktır. Siz o zaman görün işte beti bereketi.

“Dolu sofra, gülen anne, gülen çocuklar, / Bire on, bire yüzle akşama gebe / Şafakla doğan iş gücü.” diyor Ahmed Arif.

Sofrayı dolu tutmanın, anneleri ve çocukların yüzünü güldürmenin yolu bugünkü Türkiye’nin toplum manzarasında ne kadar mümkündür peki?

SOSYAL ÇÜRÜME ŞİMDİ DE MEDYADA

2 yıl önce elinde kedi taşıma çantası tutan mütevazı görünümlü bir hanımefendi, “Geçinebiliyor muyuz?” diye sorulan sokak röportajında “Türkiye’nin başka bir gerçekliği var. Sosyal çürüme var şu an.” demişti. Dikkat çeken bu sözlerin sahibi, bununla da yetinmeyerek “Ekonomi her zaman toparlanır, kapital kendini yok etmez.” gibi önemli bir tespit de yapmıştı. Sonra anlaşıldı ki sözlerin sahibi sıradan bir vatandaş değil, akademisyen Zeliha Bürtek’ti.

Yanlış işler yapanlara yönelik operasyon bereketinin yaşandığı sevgili ülkemde vıcık vıcık ilişkiler ne zaman ortaya çıksa aklıma Bürtek Hoca’nın “sosyal çürüme” tespiti geliyor. Hoca, tanınmasını sağlayan röportajda Türkiye’nin Latin Amerika ülkelerine benzemeye başladığına da dikkat çekmişti.

Hocanın tespitine bol bol örnek bulabileceğimiz bir durumdayız: Pencereden düşerek ölen ünlü arabesk sanatçısının katili olmakla suçlanan kişi özbeöz kızı, Türkiye’de bahis oynadığı tespit edilen çok sayıda futbolcu ve hakemin hakkında işlem başlatıldı, İstanbul’un en gözde lisesinde erkeklerin kızları taciz ettiği ortaya çıktı, okul müdürü açığa alındı, vatandaşın altınlarını toplayıp ortadan kaybolan kuyumculara neredeyse her hafta bir yenisi ekleniyor, olmayan çiftlikle daha fazla kazanma hırsına yenik düşen vatandaşların parasını iç edip kaçan tosuncuklar, boşanma aşamasında öldürülen kadınlar ve en son medyada spiker, genel yayın yönetmeni gibi en üst düzeyde bulunan isimlerin uyuşturucu kullandığının tespit edilmesi, sapkın ilişkilerle suçlanması.

Can Yücel’in Sevgi Duvarı şiirinde “Ne kadar rezil olursak o kadar iyi” dediği gibi birileri rezilliği bir yaşama biçimi olarak benimsemişe benziyor. Tam da Zeliha Hoca’nın sosyal çürüme tespitine uygun bir ülke görünümü bu. Son çürümenin medyaya yansıması soğuk havalarda bile inatla başımıza giymediğimiz takkemizi artık önümüze koyup düşünmemizi gerektirmiyor mu?

* * *

Son 6 ayda işinden olan basın emekçilerinin bu son olaya karşı kızgınlığının daha fazla olduğunu görüyorum. Hiç de haksız sayılmazlar. Namuslu bir hayatı ideal edip yaşamış ama bunu dillerine dolayarak önemini azaltmamış ve sonunda toplu ya da bireysel kıyımla İnsan Kaynakları’na yönlendirilmiş çalışanlar; bir yandan iş ararken bir yandan da kirli ilişkiler, taciz iddiaları ve alınan yüksek maaşlar karşısında sövme hakkını bile kendilerinde bulabilirler.

Hangi sektörde çalışırsak çalışalım, belki eksiğimiz, hatamız olacak ama her şeyden önce iyi bir insan olmak, işimizin önünde gelecek. Ve herkes aynı çatı altında çalıştığı arkadaşlarının yorumlarının ortalaması kadar bir karakterle anılacak. Mezar taşlarında ise hep Hüvelbâki yazacak. Ha bu arada Can Yücel’in o şiiri “Ne kadar yalansız yaşarsak o kadar iyi” diye bitiyordu!

İsmi uyuşturucuyla anılan medyanın tanınmış isimlerini konuşurken Türkiye’de son yıllarda uyuşturucu çetelerinin sayısındaki artışı ve bu lanet şeyin kullanımının yaygınlaşması gerçeğini de İstanbul Çekmeköy'deki operasyonda şehit edilen 27 yaşındaki Özel Harekat Polisi Emre Albayrak'ı da unutmayalım.

BİR ÖLÜMÜN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Bir süredir kanser tedavisi gören Şehzadeler Belediye Başkanı Gülşah Durbay’ın vefatı başta Manisa olmak üzere tüm ülkeyi üzdü.

Biz ne kadar unutsak da ölüm gerçeği her zaman yanı başımızda. Durbay’a Allah’tan rahmet, ailesine ve sevenlerine sabır dilemenin yanında çok kritik bir soruya da cevap aramalıyız: 37 yaşında bir insanın kolon kanserinden vefatı normal mi?

Bu kanser türü genelde 60-70 yaş arasında kendini belli etmesiyle bilinirdi, ne oldu da bu vakalar bu kadar yayıldı? Son bir yılda 30’lu yaşlarında nice gencin kansere yakalandığına şahit oldum, üstelik hiçbiri zararlı denen bir şey içip tüketmemişti.

Kanseri ve kalp krizini gündeme getirdiğimizde bir kesim koronavirüs dönemindeki aşıların ve o dönem bu hastalığa yakalananların kullandığı ilaçların bunda payı olabileceği iddiasında bulunuyor.

Bu iddianın karşısına kanıtlarla çıkan bazı kuruluşlar, aşılarla ilgili olumsuz bir yansıma olmadığını açıklarken o dönem kullandırılan ilaçlarla ilgili bir şey söylemiyor.

Kanser vakalarının 30’lu yaşlara inmesi, üstüne epey kafa yorulması gereken konudur. Sağlık her şeyin başıysa o zaman siyaseti, ekonomiyi bir kenarda bekletip olur olmaz hastalıkların gittikçe yayılmasının ve hiç umulmayacak insanlarımızda ortaya çıkmasının artık başta Sağlık Bakanlığı olmak üzere tüm ilgili kuruluşların yakın merceğine girmesi gerekmez mi?

Sözü henüz 22 yaşındayken arkadaşı Rüştü Onur gibi veremden yitirdiğimiz şairimiz Muzaffer Tayyip Uslu’ya bırakmalı:

Önce öksürüverdim

Öksürüverdim hafiften,

Derken ağzımdan kan geldi

Bir ikindi üstü durup dururken

Meseleyi o saat anladım

Anladım ama iş işten geçmiş ola

Şöyle bir etrafıma baktım,

Baktım ki yaşamak güzeldi hâlâ

Mesela gökyüzü,

Maviydi alabildiğince

İnsanlar dalıp gitmişti

Kendi alemine

Bir çocuğun sessizliği bazen çığlığından daha tehlikelidir.

Çünkü o sessizlikte korku, utanç, çaresizlik… Her şey vardır.

Son dönemde okullarda çıkan haberler, bu sessizliğin artık görmezden gelinemeyecek kadar büyüdüğünü gösteriyor.

İstanbul Erkek Lisesi’nde yaşanan olay, akran zorbalığı gerçeğini bir kez daha Türkiye’nin gündemine taşıdı.

Fiziksel şiddet, psikolojik baskı, dışlama, alay, tehdit…

Üstelik sadece okul bahçesinde değil, sosyal medya hesaplarında da sürüp giden siber zorbalık…

Bu tablo karşısında Meclis’te kurulan Akran Zorbalığı ile Mücadele Alt Komisyonu, çok boyutlu bir mücadele planını masaya yatırdı.

Üstelik sadece Milli Eğitim’i değil, tam 8 bakanlığı kapsayan bir 'topyekün seferberlik' çağrısıyla.

Rapordaki en dikkat çekici başlıklardan biri, çocukların zorbalık anında tek tuşla yardım isteyebileceği 'KADES' benzeri acil destek uygulaması.

Çocuklar, telefon ya da tabletlere yüklenecek bu sistem sayesinde tehlike anında konumlarını anında paylaşabilecek.

Müfredata 'Empati ve Sosyal Beceriler' dersi zorunlu olarak ekleniyor.

Çatışma çözme teknikleri, öfke kontrolü, iletişim becerileri artık ders olarak öğrenilecek.

Çünkü zorbalık sadece disiplin sorunu değil, aynı zamanda duygusal gelişim meselesi.

Raporda altı çizilen önemli bir detay var: Mağdur korunurken, zorbalık yapan çocuk da empati, öfke kontrolü ve sosyal beceri eğitimleriyle rehabilite edilecek.

Aile içi şiddet tespit edilirse, ailelere yoğun sosyal hizmet desteği sağlanacak.

Zorbalık sadece sınıfta yaşanmıyor. O yüzden plan sadece okulla sınırlı değil, okul çevreleri denetlenecek.

Parklar ve oyun alanlarına bildirim kutuları yerleştirilecek.

Kimlik gizliliği korunarak şikayet edilebilecek özel hatlar kurulacak.

Belediyeler bünyesinde Çocuk Destek Merkezleri, mahallelerde ise polis, eğitimci ve sosyal hizmet uzmanlarından oluşan Risk İzleme Komiteleri devreye girecek.

Bu eylem planı hayata geçerse, belki de ilk kez bir zorbalık vakası 'çocuklar arasında olur' denilerek normalleştirilmeyecek.

Bir Cümlenin Çevresinde Devlet Aklı

Bazı cümleler açıklama beklemez; etrafında durmayı, ağır ağır düşünmeyi, susarak yeniden okumayı ister. Bilge Kağan’ın Orhun Yazıtları’na kazıttığı o çağrı da böyledir:

“Türk milleti, titre ve kendine dön.”

Bu cümle, sadece bir hitabet gösterisi üzerinden okunursa daha en başta bir idrak kaybı var demektir. Bu söz, duygulanım üretme amacı taşımaz. Doğrudan idrak merkezine seslenir. Çünkü Bilge Kağan bu sözü bir zafer anında kurmamıştır; çözülmenin fark edildiği, dağılmanın işaret verdiği bir eşikte söylemiştir. Devlet aklı tam da böyle anlarda konuşmalıdır.

Milletler çoğu zaman bir savaş veya bir saldırıyla çözülmez. Çünkü savaşları ve her türlü saldırıyı önceden kestirebilirsiniz. Fakat görünmeyen çözülmeler, genellikle milletlerin hafızası aşındırılarak yok edilerek yapılır. Hafıza aşındığında, yön duygusu zayıfladığında, ölçü kaybolduğunda dağılma kendiliğinden başlar.

Bilge Kağan’ın yaşadığı çağda tehlikenin adı Çin’di. Tatlı söz, yumuşak ipek, konfor ve vaat… Bugün aynı yapı daha karmaşık bir biçimde dolaşımda. Tüketim kültürü, risksiz hayat ideali, hız, haz ve sürekli rahatlık telkini… Hepsi aynı kapıya çıkar: direncin törpülenmesi. Rahata alışan toplum, iradeyi yavaş yavaş dışarıya açar. Karar alma refleksi körelir. Sorumluluk duygusu geri çekilir..

İşte bu noktada Bilge Kağan’ın sesi yükselir: Titre.

Bu bir korkutma anlamı taşımaz; bir silkiniş çağrısı sunar. Uyuşmuş bilince, ağırlaşmış sezgiye, konforun içinde gevşeyen iradeye yönelir. Sana sunulan her kolaylığın, her rahatlığın ardındaki bedeli düşünmeni ister.

Ardından gelen çağrı daha derindir: Kendine dön.

Bu söz içe kapanmayı, kendi içine kilitlenmeyi, dünyadan bağımsız bir başına yasamayı anlatmak anlamında söylememiştir elbette ki. Bu söz, “Köklerle bağ kurmayı, hafızayı diri tutmayı, töreyi hatırlamayı önerir.”

Bilge Kağan için güç, başkasına benzemekten doğmaz. Güç, kendi yolunu tanımaktan beslenir. Kendi çizgisini yitiren toplum, yön pusulasını da kaybeder.

Bu yüzden Ötüken vurgusu yazıtlarda sürekli tekrar eder. Ötüken yalnızca bir coğrafya adı gibi ele alınmaz yazıtlarda. Merkez fikrini temsil eder. Devlet aklının toplandığı, bağımsız kararın üretildiği, iradenin kökleştiği alanı simgeler. Merkez zayıfladığında çevre savrulur. Başkasının gündemiyle hareket eden toplum, kendi geleceğini başkasının planına emanet eder.

Bilge Kağan içerideki çözülmeye dair uyarısını da açık biçimde yapar.

“Dokuz Oğuz kendi milletimdi” sözü bir yakınma gibi okunamaz, bu söz derin bir teşhis sunar. En büyük kırılmalar, aynı çatı altındaki bağlar gevşediğinde yaşanır. Ayrışma, bir milleti dış baskıdan daha önce kendinden uzaklaştırır. Ortak hafıza aşındığında, ortak gelecek fikri de silikleşir. Devlet aklı, birlik duygusu zayıfladığında işlevini kaybeder.

Töre meselesi bu noktada belirleyici bir yer tutar. Töre; adaletin, ölçünün, hukukun adıdır. Devletin omurgasını taşır. Töre zedelendiğinde düzen sarsılır, güven duygusu aşınır, bağlılık gevşer. Ayakta kalan yapı varlığını sürdürür gibi görünür; fakat içindeki denge yavaş yavaş çözülür.

Bilge Kağan’ın liderlik anlayışı da son derece berraktır. Yönetimin meşruiyeti halkın refahıyla kurulur. Aç doyurulur, çıplak giydirilir, yoksul güçlendirilir. Bu yaklaşım, sadece bir duyarlılık dili sunmaz; devlet aklının zorunlu şartını ortaya koyar. Toplum güç kaybettiğinde, yönetim de zeminini yitirir.

“Gece uyumadım, gündüz oturmadım” sözü makamın mahiyetini açıklar. Yönetmek, konfor üretmek anlamına gelmez. Yönetmek, yük taşımayı, bedel ödemeyi, sorumluluğu omuzlamayı gerektirir. Koltuğu amaç hâline getiren anlayış, devleti yıpratır; kurumsal hafızayı zayıflatır.

Ve belki de en sert uyarı budur:

Bilgisiz yöneticiler iş başına geldiğinde, onları sorgulamadan izleyen toplum da çözülme sürecine ortak olur. Sorgulama ortadan kalktığında akıl susar, vicdan geri çekilir. Devlet aklı, ancak bilinçli bir toplumla birlikte işler; bu bağ koptuğunda yönetim de savrulur.

Bilge Kağan sözünü taşa kazıttı. Çünkü geçici metinlere güvenmeyecek kadar zeki ve basiretli bir liderdi. Çünkü biliyordu: Hatırlanmayan, unutulan her musibet ve her ders, başka biçimlerde yeniden yaşanır. Bugün o taşlara bakıldığında görülen, sıradan bir tarih anlatısı, öylesine ayakta duran bir tarih abidesi değildir; aslında o vakarlı duruşa anlamlandırarak bakılırsa açıkça görülür:

Karşımızda dipdiri duran, tüm çağlarını silikleşmeden aşmış, paslanmadan her döneminde parlamış yaşayan bir aynadır.
Ve o aynada hâlâ aynı cümle bize derinlerden seslenir:

Titre ve kendine dön.

Her çağda düşman bulunur.

Hafızasını yitiren millet, her çağda savrulur.

Zengezur Koridoru: bir jeopolitik hat mı, yoksa Doğu Anadolu sofrasına açılan bir yol mu?

Tarih boyunca yollar; taşımacılığın yansıra kültürü, dili, mutfağı ve hafızayı da içinde barındırır. İpek Yolu’nun geçtiği şehirlerin bugün hâlâ “ticaret ve lezzet merkezi” olarak anılması bir tesadüf değil.

Aralık ayının başında, Ardahan Ticaret Odası ve Başkanı Çetin Demirci’nin davetiyle Nahçıvan’da düzenlenen 2. Türkiye–Azerbaycan Bölgesel İktisadi Forumuna katıldım. Bu buluşma, bence geleceğe açılan bir eşik gibiydi. Zengezur Koridoru’nun hayata geçmesiyle birlikte Azerbaycan ile Türk Devletleri arasında yeni bir Orta Koridorun şekilleneceği, bu hattın da Doğu Anadolu’dan Güney Kafkasya’ya uzanan geniş bir coğrafyada ticarete, üretime ve bölgesel refaha güçlü bir ivme kazandıracağı düşünülüyor.

Zengezur Koridoru işte tam bu noktada, Güney Kafkasya’nın jeopolitiğini olduğu kadar Doğu Anadolu’nun gastronomisini de etkileyebilecek bir eşikte duruyor.

Zengezur Koridoru, 2020 Karabağ Savaşı sonrası oluşan siyasi zemin ve Azerbaycan’ı Nahçıvan üzerinden Türkiye’ye bağlamayı hedefleyen çok katmanlı bir ulaşım ve lojistik merkezi olarak şekilleniyor. Demiryolu, karayolu, enerji ve dijital altyapıyla birlikte tasarlanan bu hat, devletler arası güç dengelerinin ve yerel ekonomilerin de yönünü belirleyecek nitelikte.

Zengezur Koridoru açıldığında Kars, Ardahan ve Iğdır’ın gastronomisi ve ekonomisi canlanır mı?

Potansiyeli var ama kesin değil.

Orta Koridor üzerine bazı çalışmalar yapılabilirse, sınır geçiş sürelerinin kısalması ve lojistik maliyetlerin düşmesi gibi özellikle tarım, gıda işleme ve soğuk zincir gerektiren ürünlerde ticareti hızlandırabilir.

Zengezur hattı, Iğdır-Kars-Ardahan-Nahçıvan dörtgeninde erişilebilirliği artırdığı ölçüde, bu üç ilimizin yerel ürünlerini daha geniş pazarlara taşıma imkânı oluşturabilir.

Kars gravyeri, Ardahan balı, Iğdır kayısısı ve sebzeciliği; bugün çoğunlukla yerel veya sınırlı ulusal pazarlarda dolaşımda. Ulaşım sürelerinin kısalması ve düzenli lojistik hatların oluşması, bu ürünlerin işlenmiş ve markalı hâlde Azerbaycan, Orta Asya ve hatta Avrupa pazarlarına açılmasını mümkün kılabilir.

Gastronomi, lojistiğin gölgesinde mi yükselir?

Gastronomi, tek başına “yol açıldı” diye büyümez. Ancak yollar, mutfağın gelişimini belirleyen en güçlü altyapılardan biri.

TEPAV tarafından 2025’te yayımlanan “Zengezur Koridoru’nun Stratejik Mimarisi” değerlendirmesi, koridorların yerel kalkınmaya etkisinin en hızlı gıda işleme, depolama ve lojistik kümelenmelerinde görüldüğü vurgulanıyor. Ardahan, Kars ve Iğdır’da soğuk hava depoları, küçük ölçekli işleme tesisleri ve kooperatif temelli üretim modelleri desteklenirse; bu hat, yerel mutfağı ham madde olmaktan çıkarıp katma değerli bir ürüne dönüştürebilir.

Aksi hâlde risk açıktır: Koridor transit yüklerin geçtiği, yerelin ise izlediği bir hat olarak kalabilir.

Turizm ve sofra arasındaki ince bağ

Ulaştırma hatlarının gastronomiye en hızlı yansıdığı alan bence turizm. Bazı Orta Koridor analizleri, ulaşım kolaylığı sağlanan bölgelerde kısa konaklamalı gastronomi ve kültür turizminin hızla arttığı yönünde değerlendirmeler var.

Zengezur hattı işlerlik kazandığında bölgenin gastronomik altyapısının hareketlenebileceği kanısındayım.

Ardahan’ın yayla ürünleri, Kars’ın özellikle peynir kültürü, Iğdır’ın verimli ovasından çıkan leziz ürünleri ve Nahçıvan’la ortak mutfak mirası sınır aşan tematik gastronomi rotaları hâlinde kurgulanabilir.

Bu durum, mutfağı sadece yerel tüketimden çıkarıp anlatılan, ziyaret edilen ve deneyimlenen bir değere dönüştürür.

Jeopolitiğin sofraya etkisi

Zengezur Koridoru çoğu zaman askerî ve jeopolitik bir “set” olarak tartışılsa da mevcut akademik literatür bu hattın esas etkisinin jeoekonomik dengeleme olduğunu söylüyor. Yani mesele, bir ülkeyi dışlamak değil; alternatifler oluşturarak bağımlılıkları azaltmak.

Bu yaklaşım, gastronomi açısından da önemli. Tek pazara, tek lojistik hatta bağımlı kalan yerel mutfaklar kırılgandır. Çoklu hatlar ise üreticiye nefes aldırır.

Yol olursa sofra için emek şart, lezzetin kalıcı olması için de o yolu yerelin sahiplenmesi gerekir.

Özetle, Zengezur Koridoru, doğru tasarlandığı ve yerel kalkınma politikalarıyla desteklendiği takdirde, Kars, Ardahan ve Iğdır için transit bir geçiş ve mutfak hafızasını ekonomik değere dönüştüren bir damar olabilir.

Toplantıya Katılanalar

• Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yetkili Temsilcisi Ceyhun Celilov

• Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ekonomi Bakanı Kazım Hüseynaliyev

• Kars Valisi Ziya Polat

• Iğdır Valisi Ercan Turan

• Ardahan Valisi Hayrettin Çiçek

• Kars Belediye Başkanı Prof. Dr. Ötüken Zenger

• Azerbaycan Kars Başkonsolosu Zamin Aliyev

• KOBİA Başkanı Orhan Mammadov

• Türk Ticaret ve Sanayi Birliği ve ASK Başkanı Memmed Musayev

• Türkiye–Azerbaycan İkili Ticaret Odası Eş Başkanı Vügar Abbasov

• Kars Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Kadir Bozan

• Iğdır Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Kamil Arslan

• Ardahan Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Çetin Demirci

• Her iki ülkenin bürokratları, iş insanları, kamu temsilcileri ve basın mensupları

Galatasaray’da Yunus Akgün’ün yeniden ilk 11’e dönmesiyle oyunda belirgin bir düzelme yaşandı. Fıtık ameliyatı sonrası sahalara olabildiğince erken dönen Yunus, Antalyaspor karşısında takımının hücumdaki en etkili isimlerinden biri oldu. Özellikle kapalı savunmalara karşı adeta çilingir görevi görmesi, gollerin de kapısını açtı. Mücadeleyi 2 asistle tamamlayan Akgün, Sane ve Sallai ile kurduğu bağlantı oyununda da oldukça başarılıydı.

ANTALYA’DAN KÖTÜ OYUN

Sane ise ligde üst üste gollerini atmaya devam ediyor. Antalyaspor her ne kadar sahada kötü bir oyun ortaya koysa da sarı-kırmızılı oyuncuların genel performansı oldukça tatmin ediciydi. Sallai de mücadeleyi boş geçmedi; sürekli rakip alana baskı yaptı ve temiz bir oyun ortaya koydu.

ICARDİ’YE TAM DESTEK

İlk 45 dakikada Osimhen yakaladığı fırsatları değerlendirebilseydi maç çok daha farklı bir noktaya gidebilirdi. Ancak o da golünü atmayı başardı. Tribünlerin sevgilisi Icardi ise bunca eleştiriye rağmen oyuna girer girmez skor katkısı verdi. Bu sezon 8. golünü atan Arjantinli yıldız, gol krallığı yarışında “ben de varım” demeyi sürdürüyor. Galatasaray taraftarı, Icardi’ye sıkıca sarılmalı; çünkü Osimhen’in olmadığı maçlarda sahne yine süper starın olacak.

CHP’de Ekrem İmamoğlu gerginliğinin yeni bir aşamaya taşınacağı ve yolsuzluk yükünü taşımaktan rahatsız olan partililerin ayrılarak SHP benzeri bir parti kuracağı iddiaları Ankara kulislerinde yine konuşulmaya başladı… İmamoğlu Suç Örgütü iddianamesinin açıklanmasının ardından yeni parti tartışmaları hız kazanırken yargılamalar başladığında gerilimin daha da artması bekleniyor.

Ancak parti içinde özellikle milletvekilleri böyle birşeyin söz konusu olmadığını, yeni partinin başarısızlığa mahkum olduğunu savunuyor.

PARTİ İÇİ MUHALEFETİN GÖZÜ HALA YARGININ VERECEĞİ KARARDA

İstinaf Mahkemesindeki mutlak butlan davası henüz sonuçlanmadı. Parti içi muhalefetin beklentisi mutlak butlan çıkması yönünde. Bu davanın sonucunun ne olacağına bağlı olarak hareket edileceği belirtiliyor.

İstinaf Mahkemesinden mutlak butlan kararının çıkmaması yani CHP yönetiminde ‘mevcut yapıdan farklı’ bir değişim olmaması durumunda yeni parti için harekete geçileceği konuşuluyor.

Tek bir oyun bile önemli olduğu Cumhurbaşkanlığı seçiminde bu bölünmenin gerçekleşmesi siyasi tabloyu tümüyle etkileyecektir.

YENİ PARTİ İHTİMALİ VAR MI?

Bu senaryo ile ilgili sizin için Meclis’te ve CHP örgütünde nabız yokladım. İmamoğlu savunucusu olmayan milletvekillerinin rahatsızlığı ve mutsuzluğu gözle görülebiliyor. Ancak aynı zamanda sessiz bir bekleyişte söz konusu. Çok sert çıkışlar yapılmıyor.

‘Yeni bir parti kurulacak mı ve partinin başında Kemal Kılıçdaroğlu mu olacak?’ diye sorduğum zaman ‘kesinlikle böyle bir şey yok’ yanıtını alıyorum.

“BU YÜKÜ TAŞIYAMAYIZ”

Örgütte yıllardır emek veren, CHP’nin yolsuzluk sarmalında güç kaybedip yok olup gitmesini istemeyen, Atatürk’ün mirasına sahip çıkılmasını bekleyen partililerle konuştuğumda orada farklı bir tutum gördüm.

‘Atadan CHP’li’ diyebileceğimiz bu insanların parti programından tüzüğüne kadar birçok eleştirisi var…

Örgütten bu güne kadar beni yanıltmayan bir dostumla konuştuğumda ‘CHP’nin sosyal demokrat kimliğini kaybettiği’ yorumunu yaptı. Partinin merkez sağcı bir yapı kazandığını düşünen CHP’lilere göre, artık tek görev ‘İmamoğlu’nu savunmak’

Örgütteki kıdemli CHP’lilerin yorumu ise şöyle:

“Bizi buna mecbur bırakamazlar. Bu yükü biz taşıyamayız, taban bu yükü kaldıramaz. Bunu zaten yapılan mitinglerde görüyoruz. Ha bire mesaj geliyor, şurada miting var burada miting var ama katılım seviyesi çok düşük. Başka partilerden, belediyelerden kitleler taşınıyor… Ciddi bir tepki var.”

ÖRGÜTLE KAMUOYU FARKLI

“Kamuoyu ile örgütü birbirine karıştırmamak gerekir. Her şey göz önünde televizyon ekranlarında olacak diye bir şey yok. Son Parti Meclisi’nin yapısı bir şeyi daha ortaya koydu. O da örgütün yok edildiği. Bu genel seçimlerede yansıyacaktır ve örgüt yine yok sayılacaktır. Yapılacak bir önseçim de bu durumu kurtarmaz.”

“CHP İÇİNDE BÖLÜNME KAÇINILMAZ”

Örgüt abilerine göre CHP içinde bölünme kaçınılmaz. Sebebi ise; örgüte karşı uygulanan nefret ve ötekileştirme politikaları.

Örgüte göre; zor gibi görünse bile yeni parti ihtimali yüksek.

“Özgür Özel rehin alınmış durumda…Atatürk’ün koltuğunda oturuyor ama İmamoğlu’nun etkisinden kurtulamıyor. Bunu taban görüyor. Senaryo belli yeni bir parti kurulur. Şimdiden 40 yakın vekil bu partiye gelir. 20 kadar vekil de ikna edilebilir. Çünkü bu isimlerin siyaset yapma alanı kalmamıştır.”

PARTİ İÇİ MUHALEFETİN İKİ SEÇENEĞİ

Bu durumda parti içi muhalefetin önünde iki seçenek var, ya mutlak butlan sonrası partiyi yeniden dizayn etmek ya da yeni parti kurmak…

Daha önce 2023 seçimleri sonrası SHP dedikoduları yeniden alevlenmişti.

Geçmişte Deniz Baykal SHP’den ayrılarak CHP’yi kurmuş ve sonraki süreçte 1995’te tekrar birleşme kararı alınmıştı. Süreç gösteriyor ki bu birleşme halen tam olarak gerçekleşememiş. Sebebi de yapılan politika tercihleri…

İmamoğlu’nu savunarak bütün parti politikasını tek bir kişiye bağlamak mı yoksa Kürt meselesi, ekonomi gibi konularda toplumsal çıkarlara uygun hareket etmek mi? Yolsuzluk mu yolsuzlukla mücadele mi?

Görüşmelerimden edindiğim izlenim yeni parti adını dillendirenler olsa bile şimdilik böyle bir irade ortada görünmediği.

Şu bir gerçek ki CHP içinden çıkacak yeni bir parti kurulmasa bile ana muhalefet önümüzdeki seçimlere içerisindeki fikir ayrılıkları ile gidecek.

GÖLGELER BİLE PAYLAŞILAMADI

CHP’nin mevcut yönetiminin bütçe görüşmeleri dahil her konuyu İmamoğlu’na bağlama stratejisi sürecek gibi görünüyor. Bu arada Genel Başkan Özgür Özel dün (cumartesi) Cumhurbaşkanı aday ofisinde çalışacak olan gölge kabineyi açıklayacaktı ama nedense açıklayamadı.

CHP içinde gölgeleri bile paylaşamayan sıkıntılı bir durum var gibi görünüyor.

Bu sezon diziler çekim yerlerini İstanbul dışında tercih etti. Uzak Şehir dizisiyle başlayan furyanın önümüzdeki sezonda da devam etmesi bekleniyor. Turistik belgelerin bilinirliği son zamanlarda diziler sayesinde oldu. Geçmişte Asmalı Konak daha sonra ise Sıla dizisiyle başlayan düzen son olarak Uzak Şehir ile devam etti.

Uzak şehir dizisi son zamanların en çok konuşulan yapımlarından biri oldu. Mardin’de çekilen dizi için birçok turist Mardin’e akın etti. En taze taze yapım ise Taşacak Bu Deniz oldu.

Peki son dönemde İstanbul dışı işler neden daha çok tutuyor? Uzak Şehir ve Taşacak Bu Deniz dizilerinde kıyı köyleri, doğası, kültürü izleyenlerinde dikkatini çekiyor. İzlediğimiz diziler televizyon başında görüp bizi bilet almaya itiyor.

Son olarak Trabzon’da çekilen Taşacak Bu Deniz dizisi yeşilin ve mavinin içinde barındırdığı doğal güzelliler çeşitli hikayelerle ekrana taşınıyor. Bazen bir dizi belki de belediyenin yıllarca uğraştığı tanıtımdan daha etkili bir araç bile olabiliyor.

Artık şehirler kendilerini doğru yansıtacak senaryo ile birleştiğinde turizme hatırı sayılır bir katkı sağlıyor. Bazen de insanı bir şehre gitmeye iten şey, yansıtılan duygular olabilir. Bir dizinin başarısı turizme hızla yansır. Uzak Şehir ve Taşacak dizilerinde görüldüğü gibi. Turizm artıkça esnafın yüzü güler, oteller dolar en önemlisi de sokaklar yeniden hareketlenir.

Daha düne kadar siber saldırılar kablolardan yapılırdı; sunucular yanar, sistemler kilitlenir, sonunda ekran kararır ve sistemleri formatlamak zorunda kalırdık.

Bugün ise çok daha sessiz ve bir o kadar da tehlikeli bir dünyada yaşıyoruz dostlar. Çünkü çağımızda yapılan saldırıların hedefi kökten değişiyor. Yani, bu yüzyılda yapılacak saldırılar sadece mala, mülke değil, doğrudan canlıya yapılacak. Yanlış duymadınız. Canlıya saldırı... İnsanın tüylerini diken diken eden sözler bunlar ama bu gelişmelerin kimse farkında değil maalesef...

Evet, dünyamıza yeni bir kavram soktular. Adına da “Biyolojik Siber Saldırı” dediler. Diyorum ya henüz ülkem medyasının manşetlerinde göremiyoruz konuyu belki ama akademik makalelerde, istihbarat raporlarında ve devlet iç yazışmalarında sıkça adı geçiyor. Gelişen ve dönüşen dünyamızda insanı yaşatmak için değil, insanı yok etmek için yeni bir cephe açma yarışı hız kesmeden devam ediyor. Dolayısıyla da açılan bu yeni cephede savaşların tarzı da tamamen değişmeye başlıyor.

Karanlıkta Yazılan Kodlarla Dünyayı Tehdit Edecekler

Yazımın başında da anlattığım gibi, klasik siber saldırıların amacı netti! Ya verilerinizi çalmak ya sistemlerinizi kilitlemek ya da sizi çevrimdışı bırakırlardı. Bu da en fazla ekonomik veya operasyonel bir zarar verirdi ki canımız sağ olsun der geçerdik. Ancak yeni saldırı biçimleri bambaşka yerlere doğru kayıyor. Açık açık diyorlar ki: “Seni hasta edebilirim.” İstersem “Tarımını bozabilirim.” Hatta “Ekinini, hayvanını, ekonomini bile çökertebilirim.”

Peki bunu gerçekten yapabilirler mi? Evet. Yapabilirler. Bu yüzden siz okuyucularımı bu hususta geçen hafta kaleme aldığım: “Doğa Bir Kitapsa, Yapay Zekâ O Sayfaları Yeniden Yazıyor” başlıkla makaleyle, yapay zekâ modellerinin genom dizilimleri üretebildiğini, protein yapıları tasarlayabildiğini, mikroorganizma davranışlarını saniyeler içinde simüle edebildiğini anlatmaya çalıştım. Doğrusu bu bilimsel gelişmelerin hâlâ bir nimet olduğunu düşünüyorum düşünmesine de ya kötü niyetliler için bu gelişmeler ölümcül bir fırsata dönüşürse ne olacak?

İşte, Oxford Üniversitesi’nden Johns Hopkins’e kadar yayımlanan makalelerde “AI-assisted dual use risk” başlığıyla söz konusu durumla ilgili açıkça tartışmalar yapılıyor. Hatta ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü, Dünya Sağlık Örgütü ve MIT Broad Institute’un raporlarında şöyle bir uyarı net bir biçimde geçiyor: “Yapay zekâ destekli biyoteknolojiler, biyolojik tehditlerin ölçeğini ve hızını ciddi biçimde artırabilir.” Duydunuz mu? Burada anlatılan şey, laboratuvarda saniyeler içinde tasarlanan, davranışı simüle edilmiş ve kötü amaçla hazırlanmış bir organizma yapabilirler! Ve en korkuncu da bir ülkenin tarımını, hayvancılığını yok etseler, yapılan saldırının izinin bulunamayacak oluşudur. Çünkü bu klasik siber saldırılar gibi IP adreslerinde veya log kayıtlarında kalan bir şey değil..

Bazı ülkelerde konuyla ilgili çok kritik dönüşümler yaşanıyor. Örneğin, ABD Savunma Bakanlığı, yine İngiltere Ulusal Siber Güvenlik Merkezi ve İsrail’in ilgili güvenlik birimleri siber güvenliği yalnızca “dijital” bir mesele olarak görmüyor. Ve bunun için, Biyo-Siber Güvenlik Entegrasyonu birimini kurarak, yapay zekâ, biyoteknoloji ve ulusal güvenliği birlikte ele alıyor. “Kim, hangi dizilimi üretiyor?”, “Hangi yapay zekâ modeli neyi simüle ediyor?”, “Bu çalışmalar hangi etik ve hukuki sınırlar içinde yapılıyor?” gibi sorulara cevaplar arayan masadakiler artık akademik sorular değil; doğrudan ulusal beka sorunu görülerek hepsi bir arada ortak hareket ediyorlar.

Peki ya Türkiyem!

Türkiye’nin güçlü bir siber güvenlik birikimi olduğunu, savunma sanayisinde yetişen kıymetli insan kaynağımız olduğunu biliyorum. Üniversitelerde biyoteknoloji alanlarında çalışmalar yürütüldüğünü de biliyorum. Ama bu üç alanda tek bir stratejik aklın bir arada olmasının fark oluşturacağı düşüncesindeyim. Ülkemiz bu tabloya göre, hareket ederek, siber ordu anlayışımızın biyolojik güvenlikle hızlı biçimde entegre edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Çünkü yarın tehdidin kaynağı bir virüs değil, bir kod-protein hibriti olabileceği gerçeğiyle yüzleşmeden tedbirli olunması gerektiğinin altını çiziyorum. Dünyada yaşanan bu yeni gelişmelere sessiz kalmamamız gerekiyor.

Görünen o ki geleceğin savaşları sadece bomba ve füzelerle değil, laboratuvarlarda yazılan kodlarla da yapılacak. Biyolojik siber saldırılar belki başlamadı ama hazırlıklarının başladığına adım kadar eminim. Ve bu alanda geç kalmak, yapabileceğimiz en büyük hatalardan biri olur diye düşünüyorum.

Haftaya tekrar görüşmek üzere hoşça kalın…